Eendagsvliegen in Zeeland
O
Eendagsvliegen
Door: Wim Kaijser
Klaar met het zoeken naar rugstreeppadden in Nieuw Othene
stapte ik in de auto van Lucien. Ik keek naar buiten door het
raam en zag dat een aantal insecten op het licht van de auto
afkwamen, waaronder dansmuggen, steekmuggen en een aan
tal motten. Opeens viel mijn oog op een klein insect dat op het
raam zat. Dit insect was zowaar het imago van een eendags
vlieg, wat goed herkenbaar is aan de drie uitsteeksels (filamen
ten) aan het achterlijf. Ik zei dit tegen Lucien en hij pakte snel
zijn camera. Op het moment hij richting het raam liep om van
buitenaf een foto te nemen, trok het imago zijn vleugels sa
men, kroop uit een huidje en vloog weg. Het imago was in een
paar seconden verveld waardoor Lucien geen foto kon maken.
Eendagsvliegen zijn dan ook één van de weinige insecten die
in volwassen stadium nog kunnen vervellen.
Levenswijze
Eendagsvliegen of haften zijn insecten waarvan de volwassen
vorm (imago) zeer kort leeft. Dit komt tot uiting in de weten
schappelijke naam, ephemera betekent in het Grieks "dingen
die een korte periode duren". Het deel ptera betekent "vleugels".
Dit wordt samengevoegd tot ephemeroptera wat dan "kort
durende vleugels" betekent. De levensduur van het imago vari
eert dan ook tussen een aantal uren tot een paar dagen, afhan
kelijk van de soort. Het imago wil zich tijdens deze periode al
leen maar voortplanten en voedt zichzelf tijdens deze periode
niet. Het imago heeft zelfs geen mond waardoor het überhaupt
onmogelijk is zichzelf te voeden. Wanneer de larve (of eigenlijk
nimf) van de eendagsvlieg het tijd vindt om uit te kruipen en
zichzelf om te toveren tot zijn volwassen vorm, kruipt ze net zo
als een libel naar de wateroppervlakte. Hier scheurt de huid op
de rug van nimf open waarna het imago tevoorschijn komt. Dit
moet voor veel nimfen op hetzelfde moment gebeuren omdat
ze als imago maar een zeer korte periode leven en zich natuur
lijk samen moeten voortplanten. De imago's vliegen allemaal
op de zelfde periode uit waardoor er soms wolken kunnen ont
staan. Eieren worden na bevruchting in het water gedeponeerd
waarna de imago's sterven en de cyclus herhaald wordt.
De nimf van de eendagsvliegen heeft na het uitkomen een
langere levensduur dan het imago en duurt ongeveer één tot
drie jaar. Dit is ook weer afhankelijk van de soort. Ze leven vaak
op de bodem, tussen en op stenen in beken en rivieren. Deze
nimfen zijn dan ook echte bewoners van stromende zuurstofrij
ke wateren. De aan- of afwezigheid van nimfen wordt door
milieudeskundigen dan ook gebruikt om vervuiling van beken
en rivieren aan te tonen en te interpreteren. Nimfen gebruiken
kieuwen aan de zijkant van hun lichaam waarmee ze zuurstof
uit het water halen. De ronde kieuwen aan de zijkant van het
lichaam zijn goed te zien op de foto. Beken die door vervuiling
zuurstofarmer zijn geworden, bezitten vaak minder of geen
soorten. In stilstaande wateren komen de nimfen minder vaak
voor dan stromende wateren omdat het wat zuurstofarmer
is. Ook voedsel verzamelen gaat wat minder makkelijk in stil
staande wateren. Sommige soorten plukken deeltjes en dier
tjes uit het water die voorbij komen drijven. Andere soorten
schrapen algen van planten of stenen. De manieren van voed
sel vergaren zijn dus heel veelzijdig.
Zeeuwse soorten
In Zeeland zijn er maar enkele soorten aanwezig aangezien
het water vaak stilstaat, zuurstofarmer en vaak een beetje brak
is. Enkele soorten zijn onder andere: Cloeon dipterum, Caenis
Robusta, Caenis horaria, Caenis luctuosa en Caenis lactea. Van
deze soorten zijn Cloeon dipterum en Caenis robusta de meest
voorkomende soorten. Cloeon dipterum wordt in 75% van de
gevallen aangetroffen en Caenis Robusta in 20%. Deze soorten
zijn wat toleranter voor wat zuurstofarmere condities, dan de
soorten die vaak in rivieren voorkomen. De andere overgeble
ven soorten worden in 5% van de gevallen aangetroffen (zie
onderstaande tabel).
Tabel: Aantal gevonden larven in Zeeland bij water monitoring
door Waterschap Scheldestromen
Aantal waarnemingen
35
Soort
Caenis horaria
Caenis lactea 4
Caenis luctuosa 8
Caenis robusta 220
Cloeon dipterum 792
Bron: Gegevensbestand (totjuni 2016) water monitoring in Zeeland,
Waterschap Scheldestromen
Cloeon dipterum en Caenis robusta lijken ook voorkeur te heb
ben voor plantenrijk water en zijn wat toleranter voor zout in
het water. Deze twee soorten kunnen dan ook in licht brak wa
ter worden aangetroffen. Vooral Cloeon dipterum is zeer tole
rant voor lichte invloed van zout. Caenis robusta wordt vooral
aangetroffen in de wat zoetere delen van Zeeland, wat goed
zichtbaar is in het kaartje hieronder.
Soms kun je de imago's zien vliegen bij stuwen of vernauwin
gen in de watergangen waar het water wat meer in beweging
is waardoor het wat zuurstofrijker is. Bij de stuw in de spuikreek
voor Het Groot Eiland aan de Hogeweg zit veel beweging en
het is relatief zoet. Het water is zo helder dat je de snoek kan
zien zonnen. In dergelijke wateren is het mogelijk om haften te
kunnen aantreffen en zelfs te zien rond vliegen. Door met be
hulp van een fijnmazig net met een maaswijdte van een halve
millimeter (0,5mm) door de planten en over harde objecten te
gaan, is het mogelijk datje haftenlarven vangt. De inhoud van
het net kan hierna het beste in een witte bak worden gedaan
waarna met een sterke lamp van boven de inhoud beschenen
kan worden. De larven zijn niet heel groot en dun, ze kunnen
zich aan de planten vasthouden waardoor het moeilijk wordt
ze te vangen. Als je er één gevonden hebt is het mogelijk om
