Natuur op de gemeentelijke
begraafplaats Zoutestraat Hulst
Natuur op begraafplaatsen
Sedert enkele jaren gonst het van de activiteiten op de gemeentelijke begraafplaats aan de Zoutestraat te Hulst. Toch
worden hier al meer dan dertig jaar geen nieuwe concessies meer uitgegeven; slechts nu en dan zijn er bijzettingen in
bestaande graven. De begraafplaats is nu ontdekt door liefhebbers van funerair erfgoed en door natuurliefhebbers en
zij zijn het die we er thans frequent aantreffen. Van de meeste graven zijn de grafrechten verlopen maar er is nauwelijks
geruimd. Dat maakt de begraafplaats tot een funeraire tijdscapsule. Er is regulier onderhoud aan paden en bomen en
verder is er heel veel rust. Dit creëert kansen voor de natuur. Er bestaan dan ook plannen om er een wandelpark van te
maken met een funerair tintje.
Door Mare Buise
Biodiversiteit
De natuur in Nederland staat onder druk. De biodiversiteit, het
aantal wilde soorten planten en dieren - ook wel gebruikt als
synoniem voor natuur - neemt nog altijd af. Begraafplaatsen
kunnen - als ecologische parels - een belangrijke rol spelen bij
het stopzetten van dit proces en de verbetering van de biodi
versiteit. Als kleine beschutte ruimtes brengen ze de groene
natuur in de stad door de verweving van groen binnen de
versteende omgeving. Uit onderzoek is het beeld naar voron
gekomen dat deze plekken een geschikt leefgebied vormen
voor bijzondere planten en dieren, waarbij het beheer een
cruciale rol speelt. Begraafplaatsen zijn vaak in de 19e eeuw,
buiten de bebouwde kom, aangelegd. Inmiddels zijn ze veelal
door de stedelijke uitbreiding ingesloten. Een combinatie van
factoren maakt deze groene oasen zo aantrekkelijk.
Er heerst vaak een gunstig microklimaat. De bodemstructuur
is afwisselend en varieert van humeus en zanderig tot (geva
rieerd) stenig substraat (de zerken!). Los zand en grafstenen
warmen in de zon snel op wat gunstig is voor de ontwikke
ling van insecten. Maar ook trekken deze biotopen aparte,
warmte minnende, plantensoorten aan. Worden de zerken
en monumenten met rust gelaten, dat wil zeggen niet regel
matig schoongemaakt, dan vormen ze het domein van heel
wat soorten varens, mossen en korstmossen. De parkachtige
beplanting en het regelmatig onderhoud, zonder dat bemes
ting plaatsvindt, dragen bij tot een grote variatie aan voed
selplanten: het hele jaar door zijn er wel bloeiende planten.
Kieren tussen de grafstenen, kleine holtes in muren, dood hout
aan bomen en op de grond, takken en plantenstengels bieden
voldoende nestgelegenheid en overwinteringsmogelijkheden
voor veel vormen van dierlijk leven. Dankzij de relatieve rust
die er heerst - nauwelijks of geen verkeer en weinig verstoring
door mensen, honden en katten - gedijen (broedende) vogels
en schuwe zoogdieren er prima.
Foto: Timo Jansen
Natuur op begraafplaatsen
Foto: Timo Jansen
Foto: Timo Jansen
Bomen
De mooiste, oudste en meest bijzondere bomen vinden we
vaak op kerkhoven en begraafplaatsen. Bomen kunnen er
ongestoord groeien en worden zelden bedreigd door graaf- en
herinrichtingswerkzaamheden. Bomen vinden we er vooral als
grafsymboliek in de vorm van een treurboom of eik. De treur
boom - beuk, wilg en berk - symboliseert rouw en verdriet,
de eik daarentegen staat voor onvergankelijkheid, onsterfe
lijkheid en eeuwig leven. Andere boomsoorten die vanwege
hun symbolische betekenis vaak zijn aangeplant, zijn hulst en
taxus. Hulst is een altijd groenblijvende boomsoort die onaan
tastbaar lijkt te zijn voor seizoenswisselingen. Vandaar ook de
symbolische betekenis van deze soort bij midwintergebruiken
als de kerst- en nieuwjaarsviering.Taxus is een boomsoort die
heel oud kan worden en vanwege zijn lange levensverwach
ting symbool staat voor het eeuwige leven. Daarnaast zou
deze giftige boom in vroegere tijden doelbewust op do
denakkers zijn aangeplant. Dit om herders en landbouwers te
ontmoedigden om hun vee op deze terreinen te laten grazen.
En ook cipressen - die vooral in mediterrane streken karakte
ristiek zijn - rode beuk, buxus en pimpernoot zijn er te vinden.
Karakteristiek van de Hulster begraafplaats zijn de vele hagen
van veldesdoorn tussen de verschillende klassen, afdelingen
en rijen graven. Wat betreft de structuur van de beplanting is
goed te zien dat delen in de loop der tijd met een verschillen
de visie zijn aangelegd en beplant: meer dan 40 verschillende
soorten. Latere aanplant, van overwegend exoten, doet soms
afbreuk aan het geheel. Negen monumentale bomen staan op
de gemeentelijke lijst van bijzondere bomen.
Stinzeplanten
Het veelal samengaan van intensief tot zeer extensief beheer
staat garant voor een grote botanische verscheidenheid. Veel
begraafplaatsen op de klei zijn ware eldorado's voor stinze
planten, die er in het vroege voorjaar hun bloemenpracht
tonen. Sneeuwklokje, boerenkrokus, winterakoniet, daslook,
oosterse sterhyacint, sneeuwroem, knikkend vogelmelk en
donkere ooievaarsbek vormen een greep uit de aan te treffen
soortendiversiteit. Op de begraafplaats Zoutestraat, die op een
dekzandrug ligt, zijn evenwel nauwelijks stinzeplanten aanwe
zig. Die zijn er wel te kust en te keur rondom het Nederlands
hervormd kerkje te Kloosterzande. Daarnaast kunnen (kerk)
muren, toegangspoorten en grafmonumenten interessant zijn
voor varens als muurvaren, steenbreekvaren, mannetjesvaren
en tongvaren. Alle vier deze soorten zijn op het oudste deel in
Hulst aangetroffen.
Mossen
Nederland kent ongeveer zeshonderd verschillende mossoor
ten. Hiervan zijn er bijna honderd aangetroffen op kerkho
ven en begraafplaatsen: een vijftigtal te Hulst. Gunstig voor
mossen te Hulst zijn de zandige bodem (elders in Zeeland in
hoofdzaak klei), de verscheidenheid aan gebruikte steensoor
ten met hun hoge graad van verwering en het vrij grote aantal
bomen. Soorten als bekerhaarmos, gaaf kantmos en broed-
kroesmos zijn verder uit de directe omgeving niet bekend.
Het merendeel van de soorten echter kent een vrij algemene
tot zeer algemene verspreiding zoals fluweelmos, dat als een
epifyt op een (inmiddels gerooide) zilverlinde aan de ingang
groeide, breed dubbeltandmos, vioolsterretje en muurknik-
mos. Mos begroeiingen worden vooral aangetroffen op (oude)
muren en grafmonumenten. Voor zover bekend zijn mossen
niet schadelijk voor deze objecten. Ze staan er, maar meer
ook niet en hebben geen wortels. Mossen geven juist sfeer
en karakter en benadrukken daarnaast de ouderdom van de
begraafplaats. Als gevolg van het weinig intensieve onderhoud
De steltkluut zomer 2018
