H'
In de herfst
Wat kun je
zelf doen?
Egels in de tuin
jÉHhk. I
Een lage langgerekte schaduw schuift voorbij het raam.
Het blijkt een egeltje te zijn (foto Hanneke Smulders)
Het was nog een jonge egel, een klein stekelbolletje op
pootjes. Het liep precies dezelfde route als zijn moeder:
eerst langs de muur, het hoekje om, even snuffelen bij
de bloemen en dan recht naar de tuin, tussen de planten
onder de struiken. Het diertje was nog niet uit het zicht
verdwenen of er kwam er nog eentje aan getrippeld,
langs precies dezelfde weg. Moeder moet toch wel een
geurspoor hebben uitgezet of zo. Hanneke had gelezen dat
egels niet de hele nacht actief zijn. Zijn eerste actieve
periode bij het vallen van de avond duurt zo'n 3 uur. Rond
middernacht en tegen de ochtend gaat hij telkens nog
eens voor enkele uren op pad.
Lekker nestje gezocht
Waar zouden de egels in de tuin zich eigenlijk verschuilen?
Hanneke besloot de volgende dag eens op zoek te gaan.
Eerst zocht ze bij de voordeur. Daar had ze de egels voor
het eerst gezien. Ondertussen wist ze al een heleboel
over egels en waar ze zich het liefst verstoppen. Onder
de passiebloem, onder de dikke laag dode bladeren hoorde
ze iets ritselen. Ze schoof voorzichtig wat bladeren
opzij en zag daar een klein egeltje zitten. Het stak zijn
neusje omhoog, snoof en kroop wat dieper weg tussen de
bladeren. Egels bekleden hun nest met bladeren, planten,
mossen en grassen. Ze slepen dit in hun bek naar hun
schuilplaats. Dit kan een zelfgemaakt hol zijn, maar ook
een holle boomstam, een konijnenhol of onder oude stallen
of heggen. Als de schuilplaats bevalt, kan het zijn dat de
egel er jaren lang terug komt om te slapen. Het plekje in
de bloembak onder de passiebloem zou wel eens een nest
kunnen zijn. Misschien dat de kleine egels daar geboren
zijn.
Later in de zomer zag Hanneke de egeltjes nog een paar
keer door de tuin lopen. Ondertussen is het al een hele
tijd geleden dat ze ze ontmoet heeft. Zouden ze er nog
zijn of zijn ze vertrokken?
Winterslapers
De egel is van nature een insecteneter. 's Winters kan
hij bijna geen voedsel vinden en daarom gaat hij dan
in winterslaap. Om de lange koude periode te kunnen
overleven, moet de egel eerst flink eten. Al het extra
voedsel dat hij in de herfst eet, wordt opgeslagen als
vet reserve. Vervolgens zoekt de egel een geschikte
overwinteringsplek. Dat kan een composthoop zijn maar
ook een bladhoop of een bos takken. Daar maakt hij zijn
Egeltjes scharrelen graag wat rond in de tuin, op zoek naar
insecten en vruchten (foto Hanneke Smulders)
nest. Hij sleept het nestmateriaal naar de uitgekozen
plek, maakt een hoop, graaft zich in en begint te draaien.
Zo ontstaan er dicht op elkaar gepakte bladeren die de
wanden van het nest vormen. Deze wanden kunnen wel 20
cm dik zijn. Dan gaat de egel in winterslaap.
Zo'n winterslaap is veel dieper dan een gewone slaap.
De lichaamstemperatuur van de egel daalt mee met het
kouder worden van omgeving. Normaal is een egel 38°,
maar in de winter kan dat dalen naar 4°! Zijn hart slaat
nog maar 20 keer per minuut en ook ademen gaat heel
langzaam. De egel verbruikt nu nog maar heel weinig
energie. Zo kan de egel het zonder eten of drinken wel
een half jaar uithouden. Soms wordt hij tussendoor even
wakker en eet wat. Daarna gaat hij opnieuw slapen.
In het voorjaar, als er voldoende voedsel is, komt de egel
weer tevoorschijn en begint te
eten. Hij moet dan weer op gewicht
komen, want hij kan ongeveer
30% van zijn lichaamsgewicht
Zorg voor een afwisselende tuin met planten,
struiken en bomen.
Maak compost-, takken- of bladhopen in de tuin.
Ruim een composthoop nooit op voor je gekeken
hebt of er een egel in slaapt.
Verbrand nooit stapels takken die langere tijd
liggen, misschien zit er een egel onder.
Geef alleen water te drinken. Melk zorgt voor
diarree en daar kan een egel aan doodgaan. Geef
kattenvoer.
Zorg dat uw tuin geen dichte afscheiding heeft en
zeker niet een die eindigt bij een autoweg. Maak
een paar openingen in de afscheiding.
Gebruik netten die niet tot op de grond hangen.
Maak een egeltrapje in een tuinvijver of zwembad,
schuin tegen de kant. Egels kunnen zwemmen, maar
tegen steile kanten kunnen zij niet op klimmen
Laat geen (jam)potten, blikjes, plastic buizen of
ijzerdraad rondslingeren. Egels kunnen er in vast
komen te zitten, omdat ze overal hun neus in
steken.
Gebruik geen gif.
\^Egels in de tuin
kwijtgeraakt zijn. Het nest wordt verlaten, maar vaak
komen ze er nog heel lang terug om er overdag te slapen.
de egels. Het aantal egels gaat achteruit. Daarom staat de
egel op de lijst van beschermde dieren.
Vijanden
Egels zie je niet dagelijks. Misschien zie je ze nog
wel het vaakst dood langs de kant van de weg liggen.
Eigenlijk hebben ze weinig natuurlijke vijanden, maar voor
roofvogels moeten ze toch oppassen. Die kunnen egels met
hun grote klauwen en hun harde snavel in stukken trekken.
Bunzingen en vossen pakken zieke of gewonde egels. Vaak
gaan egels dood aan parasieten. Die kunnen zowel op als in
de egel leven. De meeste parasieten krijgt een egel binnen
bij het eten van slakken en insecten.
Het grootste gevaar voor de egel is nog wel de mens.
Die zorgt voor drukke wegen, die egels niet veilig kunnen
oversteken. Tuinen zijn tegenwoordig vaak voorzien van
tegels of grind. Slakken en ander eten is daar niet te
vinden. Als ze er al terecht kunnen, want heel veel tuinen
zijn afgesloten door een hek. Steile randen van tuinvijvers
of zwembaden, rondslingerende potten, blikjes, ijzerdraad
waarin ze vast komen te zitten, netten (over de aardbeien
bijvoorbeeld), maar ook gif (slakkengif of muizenkorrels)
en vervuild water zijn oorzaak van ziekte en sterfte onder
Ondertussen is het herfst en worden de dagen steeds
kouder. Veel mensen maken hun tuin zogenaamd
winterklaar. Gevallen bladeren worden opgeruimd en dode
plantenstengels afgeknipt. Hannekes tuin is al klaar. De
blaadjes blijven liggen. Tussen het gras liggen nog wat
gevallen appels en ook het snoeihout gaat niet weg. Het
blijft in de tuin. Wie weet vindt er wel een egel een
plekje onder. Hanneke besluit nog een keer te kijken in de
bloembak onder de passiebloem. Eigenlijk hoeft ze niet
te kijken, want als ze dichterbij komt hoort ze blaadjes
knisperen en zacht gesnuif. Het plekje is nog bezet!
Hanneke besluit het plekje nu met rust te laten. Wie weet
gaat er wel een egel in winterslaap.
Het jaar 2019 is uitgeroepen tot het Jaar van de Egel!
Kijk eens op:
www.zoogdiervereniging.nl/2019-het-jaar-van-de-egel
In de herfst
boor: Anja van der Giessen
Als de nacht en de dag even lang zijn,
dan begint de herfst officieel. Bij ons
op het noordelijke deel van de aarde,
is dat meestal rond 23 september.
Omdat de zon lager komt te staan en
de dagen in de herfst korter worden,
wordt het steeds kouder. De natuur
reageert daarop. Bomen en struiken
laten hun bladeren vallen en dieren
bereiden zich voor op koudere tijden.
De zomer is voorbij, de winter komt
er aan, de herfst begint.
We kennen de herfst als een
jaargetijde waarin de bladeren
verkleuren en gaan afvallen. Een
periode waarin er veel paddenstoelen
groeien, de wind harder gaat waaien
en spinnendraden in je gezicht
plakken als je door het bos loopt.
Vogels gaan op trek. Als ze dat nog
niet zijn dan, want veel vogels zijn al
weg. De gierzwaluw bijvoorbeeld. Die
vertrekt altijd al begin augustus. Het
is ook de tijd van vruchten en zaden.
Dieren maken daar handig gebruik
van. Snel eten ze zich dik en rond
voor de koude winter komt. Of ze
leggen een voorraadje eten aan. Denk
maar aan de eekhoorn. Aan het eind
van de herfst gaan sommige dieren in
winterslaap.
Officieel begint op 21 september
de herfst. Dat betekent niet dat
alles is uitgebloeid. Sterker nog,
echte herfstbloeiers beginnen pas.
Klimop gaat bloeien en trekt met zijn
stuifmeel en nectar nog een heleboel
insecten. Zoek op een zonnige dag
maar eens een bloeiende klimop. Je
zult versteld staan wat er allemaal op
komt zitten! Je ziet vlinders, bijen,
wespen, vliegen, kevers, spinnen,
wantsen en nog veel meer.
Ken je nog meer planten die in de
herfst gaan bloeien? Zitten daar ook
zoveel insecten op?
