Vleermuizen op kerkzolders en torens
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
Vleermuizen op kerkzolders en torens
In het project werd samengewerkt met de Zoogdiervereniging
en twee stagiaires Toegepaste Biologie, Tamara Raven en
Laetitia Geraets, waren bereid om een aantal weken naar
Zeeuws-Vlaanderen te komen om zo veel mogelijk kerken te
inventariseren. Zowel de kerkzolders als de torens. Er werd
een hele trits aan technische hulpmiddelen ingezet. Wel 15
camera's werden in de gebouwen opgesteld. Afhankelijk van
de situatie konden die bv. iedere 10 minuten een foto maken
(gericht op vaste hangplekken) of met bewegingscensors
reageren op langs-vliegende dieren (bv bij veronderstelde
uitvliegopeningen). Overigens hebben de vleermuizen geen
last van de camera's, er werd geen flits gebruikt.
Daarnaast waren er 2 warmtecamera's beschikbaar, die
buitengewoon handig zijn om aan de buitenzijde uitvliegers
op te sporen. Er werden verschillende inventarisatietechnieken
gecombineerd: 1, tellingen op zicht van de ruimten in de
gebouwen (met behulp van zaklampen en verrekijkers) 2,
inzet van camera's in de gebouwen 3, uitvliegtellingen door
vrijwilligers aan de buitenzijde van de gebouwen, ondersteund
door warmtecamera's. In totaal 13 mensen hebben aan de
uitvliegtellingen meegewerkt, tot maximaal 6 per kerk. Een
oproep op de app van de Zoogdierwerkgoep Zeeland en de
Socie-app van De Steltkluut volstond om de vrijwilligers bij
elkaar te krijgen.
Resultaten
Er zijn 11 kerken bezocht die allemaal op zicht zijn afgezocht.
In 7 kerken zijn aanvullend camera's geïnstalleerd. Bij 5 kerken
zijn er uitvliegtellingen uitgevoerd. In onderstaande tabel zijn
de resultaten samengevat.
Tabel 1, overzicht van onderzoeksresultaten. Bij "Geen" is geen opname apparatuur geplaatst.
Kerk
Telling zicht uitgevoerd
Uitvliegtelling gedaan
Aantal uitvliegers
Aantal Film/foto opnames
Grijze grootoorvleermuis
Gewone grootoorvleermuis
Gewone dwergvleermuis
Kleine dwergvleermuis
Zuiddorpe
0
1
1
Koewacht
2(+3)
0
4
Clinge
32
2
Mogelijk
37
Heikant
15
Geen
1
Veel
1
St Jansteen
-
11
Hengstdijk
7
0
54
1
Boschkapelle
-
Geen
2
Rapenburg
-
Geen
6
Lamswaarde
-
4
8
Kloosterzande
-
0
2
Hulst
-
Geen
De steltkluut herfst 2020
/•p
imJUITROPHY CAM 73°F22°C€> 07-28-2020 01:02:03
Twee vliegende grootoren bij uitvliegopening,
Foto Tamara Raven en Laetitia Geraets
Kraamkolonie van Gewone grootoor in torenspits van Hengstdijk
Foto Leatitia Geraets.
*De verschillende inventarisatietechnieken zijn deels
aanvullend op elkaar. In St Jansteen is bijvoorbeeld geen
enkele vleermuis op zicht gevonden, terwijl er wel 11 opnames
met de camera's zijn gemaakt. In Heikant werd op zicht in het
gebouw slechts 1 vleermuis waargenomen, terwijl er toch
15 uitvliegers geteld werden. Dat geeft aan dat de dieren
zich soms zo goed kunnen verstoppen dat ze op zicht in de
gebouwen gemist worden.
*De voornaamste doelsoort, de Grijze grootoorvleermuis is
slechts in 2 kerken en met lage aantallen vastgesteld. Dit aantal
wijkt niet veel af van wat er tijdens de reguliere NEM tellingen
wordt aangetroffen. Er is geen voorplanting vastgesteld.
*Er zijn veel Gewone grootoorvleermuizen aangetroffen,
108 exemplaar verdeeld over 6 kerken. In twee kerken zijn
daarvan kraamkolonies gevonden. In Hengstdijk waren 32
volwassen dieren aanwezig en 22 jongen. In Rapenburg waren
3 volwassenen en 3 jongen aanwezig. Overigens zaten de
vrouwtjes in Hengstdijk hoog in de torenspits op een andere
plek dan de jongen. De jongen zaten een meter of 6 lager en
diep weggekropen tussen balken.
*De warmtecamera's blijken zeer effectief in het vastleggen
van de uitvliegers uit de kerken. Helaas zijn door een
montageprobleem de filmbeelden van de uitvliegers verloren
gegaan. Gelukkig zijn voor de montage wel de uitvliegplekken
geregistreerd. Van alle kerken zijn schematische weergaven
van de voornaamste gegevens gemaakt.
*Met een warmtecamera werd gefilmd dat een Torenvalk
even heel kort precies boven de uitvliegopening van de kerk
in Zuiddorpe landde en direct weer doorvloog. Het is aan te
bevelen om met nieuwe opnames te controleren of dat vaker
voorkomt.
*Met een grotere groep mensen rondom een kerkgebouw
observeren om de uitvliegers te tellen blijkt een nuttige
activiteit te zijn. Naast het uitvliegen kunnen de mensen
de vleermuizen soms ook nog een stukje volgen richting
jachtgebied. Zo konden de mensen bij de kerk van Hengstdijk
waarnemen dat veel vleermuizen gingen jagen langs de
bosrand van het aanpalende bosje.
*De waarneming van de zeldzame Kleine dwergvleermuis lijkt
een toevalstreffer. Vervolgonderzoek zou eventueel duidelijk
kunnen maken of hier een populatie aanwezig is.
*Er is nog geen systematisch onderzoek gedaan naar het
effect van verlichting. Opvallend was al wel dat bijvoorbeeld
de voorzijde van de kerk van Clinge tijdens de eerste uren van
de nacht in het felle licht staat. Daar vliegen alle vleermuizen
alleen in en uit langs de onverlichte achterzijde van de kerk.
Conclusies:
*Het blijkt dat met inzet van zoveel mensen en middelen op
korte tijd heel wat gegevens verzameld kunnen worden.
*De Grijze grootoorvleermuis blijkt in onze streek, zoals
eerder werd verondersteld, echt zeldzaam. Ze is opnieuw niet
buiten de al bekende kerken langs de grenskant aangetroffen.
Clinge
23 24 juli 2020
Figuur 7, voorbeeld van schematische weergave van de kerk
in Clinge: opstelling camera'svastgestelde uitvliegopening
aangetroffen vleermuizen en vastgestelde vliegroute. Links de
kerkzolder, rechts de kerktoren.
Verbetering van de situatie lijkt urgent. De kerk in Koewacht is
de enige piekwaar meerdere (4) exemplaren zijn aangetroffen.
Het besluit om hier geen nestkast voor een Slechtvalk op te
hangen en de nestkasten voor de Kerkuilen af te sluiten, lijkt
ook hierdoor een verstandige te zijn geweest.
Vervolg
Dit eerste inventarisatiejaar is er al een flinke slag gemaakt.
Net voordat deze Steltkluut naar de drukker ging werd bekend
dat dezelfde stagiaires nog twee extra weken in het najaar
van 2020 kunnen uitvoeren. Voor de komende jaren blijft er
nog voldoende te onderzoeken. Nog niet alle kerken konden
worden bezocht. Aan de jachtbiotopen kon nog maar weinig
aandacht besteed worden. Ook het effect van verlichting moet
nog in kaart gebracht worden. Er zijn nog twee jaren te gaan...
Dank
Stichting Landschapsbeheer Zeeland en De
Zoogdiervereniging worden bedankt voor de samenwerking
in dit project, de begeleiding van de stagiaires en het mogen
gebruiken van de cameravallen.Tamara Raven en Laetitia
Geraets worden bedankt voor het uitvoeren van het grootste
deel van het werk tijdens de stage. Alle vrijwilligers worden
bedankt voor de (vaak gezellige) avonden posten rondom de
kerken. Alex Wieland en Mark Dobbelaar worden bedankt voor
het uitlenen van een warmtecamera. De Provincie Zeeland
wordt bedankt voor de financiële ondersteuning. De eigenaren
en beheerders van de kerkgebouwen worden bedankt voor de
toestemming en de vaak vriendelijke hulp bij het onderzoek.
Bron
Calle L., L. Persijn en N. De Somer, 2020. Grijze grootoorvleermuis,
Slechtvalk en Kerkuil, drie zeldzame soorten in één kerk, een
weloverwogen beslissing, Steltkluut zomer 2020.
