Evenals in de meeste van onze landschappen ontmoeten we ook op Walcheren
beide elementendat van het geschapen èn dat van het „beschaafde" landschap.
Die twee-eenheid is zelfs een belangrijk kenmerk en een bron voor waardering. En
dat temeer wanneer de combinatie een lange geschiedenis achter de rug heeft.
Ook dat gaat zeker op voor Walcheren.
Dichterlijke vrijheid springt uiteraard graag wat losjes met de feiten om en
staat snel met een oordeel klaar. Ons is het hier allereerst te doen om de juiste
feiten. Alleen met behulp daarvan is een weloverwogen oordeel mogelijk over de
meest gewenste toekomst voor het Walcherse landschap. Dat oordeel moet voor
een deel afhangen van de geschiedenis van dat landschap. Die kan ons de les lezen
voor de toekomst van ons heem. Omdat daarbij het huidige landschap, op het
kruispunt van verleden en toekomst, het uitgangspunt vormt, zijn bepaalde
accenten nodig. Zo is het nuttiger ons voor te stellen hoe onze voorouders het
vroegere natuurlandschap aantroffen dan ons te verdiepen in de geologische
processen die daaraan voorafgingen. En is het minder van belang te weten
wanneer precies ze voor het eerst het eiland bevolkten, maar relevanter wat hun
omgang met het milieu aan nog bestaande vormen opleverde.
De tweedeling tussen het geschapen en het „beschaafde" landschap houden
we bij ons verhaal in het oog. Maar we kunnen er niet alles aan ophangen. Enerzijds
omdat het accent gaandeweg zal blijken te verschuiven van het natuurlijke naar
het „cultuurlijke". Want naarmate de mens langer en intensiever zijn stempel
drukt op de natuurlijke omgeving verandert die meer en meer in een cultuur
landschap. Anderzijds omdat het onderscheid niet zo strikt is. De handvol grond
waar Campert van spreekt is, als het bijvoorbeeld om de duinen gaat, van origine
helemaal niet zo natuurlijk. Al vroeg in de geschiedenis heeft de mens hier door
middel van helmaanplant zijn invloed doen gelden. En de tuin met zijn meidoornhagen
was weliswaar grotendeels een cultuurprodukt, de meidoorn in die tuin was voor
het grootste deel het resultaat van natuurlijke, spontane opslag.
Dat laatste voorbeeld brengt ons nog bij iets anders. De geschiedenis van het
Walcherse landschap loopt tot op de dag van vandaag door. Toch zullen we
regelmatig de vooroorlogse situatie als eindpunt beschouwen, omdat het hier niet
tot onze taak behoort de ingrijpende veranderingen ten gevolge van oorlogs
inundatie en volgende herverkaveling te behandelen. Dat gebeurt elders in deze
bundel. Maar waar het voor een goed begrip vereist is, houden we de draad vast.
Per slot van rekening vormt het huidige landschap de basis voor nieuwe
ontwikkelingen en daarin is, voor wie aandachtig kijkt, nog altijd veel van de
vroegere situatie herkenbaar.
Van natuurlandschap tot cultuurlandschap het oudland
Een handvol grond. Dat is wel een heel simpele aanduiding van het produkt van de
schepping. En bij nader inzien verliep de vorming van het natuurlijke landschap
van Walcheren ook wel wat gecompliceerder. Maar het belangrijkste in dit
14
