kwel onder duin (bij Westduin en Fort De Haak) en dijk door de hoge winterwater-
standen in de lage, ingeklonken veengebieden. Verder het patroon van nederzet
tingen, wegen en waterlopen, aangepast aan het netwerk van kreekruggronden
en de duinstrook in het westen en noorden de ontginning ten bate van landbouw
en veeteelt, te beginnen op de binnenduinrand en de kreekruggronden de moer-
nering voor brandstof- en zoutwinningde aanleg van buitenplaatsen, tenslotte,
door kerkvorst, regenten en notabelen langs de binnenduinrand en op de kreek
ruggronden. Wat men „liet", gedoogde of spontaan opnieuw het opgroeien, was
te vinden in de duinen, op de weilanden, langs de perceelsgrenzen en in de meeste
bossen van de buitenplaatsen. Dit alles zou zonder de sturende werking van de
getijgolven die in de Antarktische Oceaan ronddraaien, onbestaanbaar zijn geweest.
Het - voorlopig - laatste stempel dat het getij op het eiland heeft gedrukt,
is aan de Nazi-terreur te wijten. Inundatie was voor de geallieerden het enige middel
om Walcheren zonder al te veel bloedvergieten van de bezetters te bevrijden. Tot
in lengte van jaren zal het eiland bij Westkapelle, Veere, Vlissingen en Ritthem
zijn wonden blijven tonen, hoewel geheeld door nieuwe dijken en beschermd
door het wondweefsel van een beplanting. De grootschalige gelijkschakeling door
water en zout van het netwerk van de vele uiteenlopende milieutypen in 1944
heeft het eiland de grootste biologische verarming in haar geschiedenis bezorgd.
Dat Walcheren deze ecologische ramp nog steeds niet te boven is gekomen, is
mede te wijten aan de daaropvolgende herverkaveling, egalisatie, ontwatering en het
nieuwe beplantingsplan, aangepast aan de moderne landbouw en rekreatie. Niet
temin vindt de naar bijzondere soorten en levensgemeenschappen uitkijkende
natuurliefhebber dikwijls of soms niet (meer) wat hij of zij verwachtte, de zich - hoe
dan ook - voortbewegende collega die op grootschaliger genieten uit is, kan op
Walcheren nog volop terecht.
De toekomst in een nuchter naschrift
Het broeikas-effekt heeft ons al de weg gewezen, waarover het in de toekomst zal
gaaneen geleidelijke temperatuursverhoging van de aarde met ongeveer 1,5
tot 3°C, met daaraan gekoppeld een parallel verlopende stijging van het zeeniveau
van één tot enkele meters in de komende eeuwen (Fig. 9). Dit vooruitzicht ver
onderstelt wel, dat de wijze waarop de atmosfeer thans wordt vervuild, ook onge
veer zo doorgaat, de nu overzienbare technologische ontwikkelingen in aanmer
king genomen. Er is geen rekening gehouden met een „bekering" van de moderne
industriële landen tot een andere economie, een ander energiebeleid, een an
dere stijl van leven van hun bewoners. In democratische samenlevingen zal die
omkering van onder op moeten komen. Democratische overheden moeten het
tenslotte binnen een bepaalde speelruimte van het electoraat hebben. Zo al niet,
dan krijgt toch hier de samenleving wat zij waard is. Om dan nog maar niet te spre
ken van wat met de stijging van het zeeniveau andere lage landen, zoals Bangladesh,
wordt aangedaan.
Voor Nederland zal, hoe dan ook, op termijn een „tweede Deltaplan" nodig
zijn. Voor de 8 miljoen van de 14 miljoen Nederlanders die in de voor overstro
mingsrampen gevoelige delen van ons land leven, is met het eerste Deltaplan
12-15 miljard gulden uitgegeven. Dat is ongeveer f 1700,-- per hoofd en 4200,—
per gezin. Zo'n bedrag is slechts een fraktie van wat theoretisch nodig zou zijn
38
