Gerechtigheid verhoogt een volk
Over Patrimonium op Walcheren. 1882-1914
BERT ALTENA
Op de avond van de zesde november 1905 vierde het Christelijk Werkliedenverbond
Patrimonium in Amsterdam het zilveren jubileum. Naast het kamerlid ds.
A. S. Talma sprak ook Klaas Kater, een van de oprichters en erevoorzitter van
Patrimonium. Hij herinnerde aan vroeger„Overal in den lande was Domela
Nieuwenhuis opgetreden om te spreken op zijn manier. Dan werd men doods
benauwd en dan moest Kater komen. (Gelach). En Kater kwam graag". Het is
dub niet verwonderlijk dat Patrimonium in de socialistische geschiedschrijving
een slechte naam heeft. Kater werden onder meer „arbeidershaat" en „oogen-
dienarij" verweten. De woorden van Kater tonen echter dat de verwijten niet
helemaal terecht waren. De Amsterdamse metselaar wist heel goed dat hij werd
ingehuurd om de socialisten te bestrijden en hij kwam graag omdat hij zijn eigen
programma had. Het idee dat het Verbond liefst alles in de maatschappij bij het
oude liet is dan ook niet juist. Voor een eerlijker oordeel moeten we ook kijken
naar de verhouding van Patrimonium ten opzichte van de eigen kring, niet uit
sluitend naar het gedrag van het Verbond tegenover de socialisten. De geschiedenis
van Patrimonium op Walcheren laat zien welke spanningen het Verbond opriep.
Daarover gaat dit artikel.
Patrimonium
Patrimonium was in de zeventiger jaren van de vorige eeuw ontstaan uit de onvrede
met het Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond. Dit was een organisatie
waarin werklieden uit allerlei vakken en van diverse politieke pluimage samen
kwamen. De leiding van het ANWV voer echter een liberale koers. Dat moest in de
zeventiger jaren wel botsenmet socialisten, maar niet minder met orthodoxe pro
testanten. De schoolstrijd deed de laatsten breken met het ANWV, want de lei
ding daarvan stond openbaar onderwijs voor. In 1880 werd het Christelijk werk
liedenverbond Patrimonium opgericht, dat „in de overtuiging dat Gods Woord en
de traditiën onzes volks de vertrouwde grondslagen eener Christelijke maatschappij
uitmaken, zich ten doel stelt allerwegen de kennis daarvan te verbreiden, om de
liefde daartoe op te wekken, teneinde op deze grondslagen de belangen der maat
schappij in haar geheel, die der werklieden in het bijzonder, door alle geoorloofde
middelen te bevorderen".
Meer een evangeliserende dan een sociale werkliedenvereniging dus. Werk
lieden Ook patroons konden lid worden, want Kater stond overleg met de pa
troons voor. Als metselaar zag hij de dingen naar de tijden, toen de ambachten nog
74