cubisme haar meer en meer interesseren ze begon steeds abstracter te schilderen, in
gedempte kleuren. Het jaar 1913 was beslissend voor haar ontwikkeling ze kwam in
contact met de groep Der Sturm van Herwarth Walden. Bij deze Duitse ex
pressionisten vond zij haar eigen stijl. Landschapsmotieven werden geabstraheerd
tot een geheel van golvende en ritmische, soms ook hoekige lijnen, strak en vaak
zwaar aangezet. De contouren van de grillig gevormde Manteling-bossen bij Dom
burg zijn in haar werk terug te vinden. Door haar contacten met Der Sturm maakte
Jacoba van Heemskerck in Duitsland veel meer naam dan in Nederland. Marie Tak
van Poortvliet (1871-1936) is waarschijnlijk minder bekend als maecenas en ver
zamelaarster van moderne kunst dan als pleitster voor biologisch-dynamische land
bouwtechnieken. Zij was, evenals Jacoba van Heemskerck, antroposofe. In Rudolf
Steiner zagen zij de man die de Europese cultuur nieuwe wegen zou doen inslaan.
Kleuren spelen een belangrijke rol in Steiners leerdat is terug te vinden in
Jacoba van Heemskercks werk en ook in dat van Mondriaan, zij het dat bij hèm de
theosofie, de leer waar de antroposofie omstreeks 1912 van is afgeleid, de basis
vormde.
Piet Mondriaan (1872-1944)
In 1927 werd de Cultuurmaatschappij Loverendale opgericht met als doel
stelling landbouw en veeteelt op biologisch-dynamische grondslag te bedrijven
volgens Steiners richtlijnen. „Er wordt uit Zwitserland voorgeschreven wanneer hier
gezaaid moet worden", meesmuilden de Domburgers. Marie Tak bracht in de
maatsschappij enkele percelen wei- en bouwland in, het huis Loverendale in
Domburg met atelier, bergplaats en tuin en in 1928 enige kapitale boerderijen waar
onder Hof ter Linde bij Oostkapelle waar men nu nog Loverendale-producten kan
kopen. Het grondstuk met het huis Loverendale erop is inmiddels eigendom van de
maatschappij die de gronden van het Badhotel beheert.
Noch Jacoba van Heemskerck en Marie Tak noch Mondriaan behoorden
werkelijk tot Toorops schildersbent. De kring rond Toorop had weliswaar grote
belangstelling voor allerlei geestelijke stromingen, filosofeerde uitvoerig over de
92