Walcheren en de optische telegrafie
J.T.H.C. Schepman
Inleiding
De oudste seinbrieven
De kustbeseining
Door alle tijden heen is er behoefte geweest aan onderlinge communicatie. Of dat nu
gebeurde door middel van rook- en vuursignalen. vlaggeseinen, kanonschoten, koeriers
diensten of seinmasten, altijd was er een streven de menselijke stem uit te breiden en de
berichtgeving te verbeteren. Optische seinen hoe primitief ook, zijn ouder dan men over
het algemeen denkt. De Grieken maakten ongeveer 300 jaar voor Christus reeds op ver
nuftige wijze gebruik van fakkelsignalen om berichten over grote afstanden over te bren
gen. Het duurt dan nog heel lang voordat Walcheren in zicht komt.
In het archief van Veere is de oudst bekende seinbrief van Nederland aanwezig (1).
Hij is afkomstig van de in 1472 overleden Admiraal Hendrik van Borsselen (2). De order
bevat seinen die betrekking hebben op mogelijke veranderingen in de bewegingen van
schepen onder bevel van de admiraal (3). In de eerste plaats gedurende de nacht, als men
elkaar niet kon zien. Door een of meer lantaarns op bepaalde van te voren afgesproken
plaatsen te tonen, of ze van plaats te veranderen, of op en neer te hijsen kon de admiraal
bijvoorbeeld aangeven of men onder zeil moest gaan, zeil moest meerderen, door de wind
gaan of voor anker gaan. In de tweede plaats werd overdag door het tonen van een vaan
del op verschillende plaatsen van het scheepsboord of het want, veelal ondersteund door
trompetsignalen, aangegeven welke voorbereidingen er voor een gevecht genomen moes
ten worden. De seinbrief was blijkbaar bestemd voor een bepaalde onderneming van de
vloot onder Van Borsselen. Deze gewoonte om voor de aanvang van een reis of zeeslag
een soort aangepaste seinorder uit te vaardigen bleef bij het ontbreken van orders met een
meer permanent karakter gedurende de gehele 16e en 17e eeuw in zwang.
Enige vooruitgang in de berichtgeving is te zien in een seinbrief van ongeveer hon
derd jaar later (4). Deze seinbrief is afkomstig van Adolf van Bourgondië, en was be
stemd voor een vloot die in 1558 werd uitgerust. Het aantal seinen is groter, men gebruik
te overdag vlaggen, gesteld op van te voren bepaalde plaatsen van schip en tuig. terwijl 's
nachts een of meer "vierpannen" of lantarens gebruikt werden. Die werden, evenals de
vlaggen, in bepaalde gevallen op en neer gehaald, terwijl bovendien melding gemaakt
wordt van het doen van kanonschoten. Adolf van Bourgondië, een bastaard uit het huis
van Bourgondië is in 1573 gedurende het beleg van Middelburg gesneuveld. Veel ele
menten van de berichtgeving op zee zijn overgenomen ten behoeve van de kustbeseining.
Voor een goed begrip is het nodig om op dit moment even wat dieper in te gaan op de uit
drukking "kustbeseining".
In vredestijd zijn er altijd langs de kusten bakens en vuurtorens ingericht om zeeva-
61
