Beiaardklanken over Walcheren
Piet Broerse
De eerste klokken
"In Olanda l'ora canta"
(In de Nederlanden zingt de tijd)
Edmondo de Amicis
Voor de wandelaar door de Walcherse steden zijn er, ondanks de verwoestingen in de
Tweede Wereldoorlog, nog talrijke historische gebouwen te bewonderen. Blikvangers
zijn daarbij zeker de monumenten van de vroegere kerkelijke en wereldlijke overheden:
in de eerste plaats de Middelburgse abdij met zijn robuuste "Lange Jan" en de beroemde
stadhuizen van Middelburg en Veere; maar ook de Sint Jacobskerk te Vlissingen waar
langs de toren eens Michiel de Ruyter naar boven klom, en de Nederlands Hervormde
kerk - ja heus - van Amemuiden.
De torens van deze vijf gebouwen laten zich nog duidelijk horen ook, want niet min
der dan vier klokkespelen of carillons luisteren in Walcheren vanuit de hoogte op speelse
wijze de uurslag op. De toren van het Middelburgse stadhuis geeft alleen de uurslag ge
combineerd met een steekspel te voet en te paard. En dan is er na de oorlog op de toren
van het nieuw gebouwde Vlissingse stadhuis nog een speelwerk bijgekomen.
Een hemels geluid? Ja dus. maar niet voor iedereen. Gunt het Middelburgse carillon
de inwoners 's nachts slechts de kale uurslag, het Veerse weet van geen ophouden. De
Veerenaren zijn er aan gewend, slapen er misschien zelfs lekker van, maar de onwennige
toeristen hebben moeite met de steeds begeleidende melodietjes. Zo blijft er nog wat te
wensen en te discussiëren over. Maar wat zijn eigenlijk beiaards of carillons, waarvoor
dienen ze, vroeger en nu, hoe worden ze gemaakt, wie kiest de melodieën en bespeelt ze?
Daarover gaat het volgende verhaal.
Waarschijnlijk zal nooit ontdekt worden waar, wanneer en door wie de eerste klok
werd gegoten. Maar duidelijk is wel dat zij heel vroege voorouders moet hebben gehad:
In prehistorische tijden - en nu nog wel bij wat wij primitieve stammen noemen - was het
de gewoonte met de hand of met stokken op houten voorwerpen of gespannen vellen te
slaan om over vaak grote afstanden bepaalde boodschappen aan stamgenoten door te ge
ven. Verondersteld wordt dat de eerste klokken in de 12e of 13e eeuw zijn gegoten. F.
Timmermans, voormalig beiaardier van Rotterdam, schrijft echter in zijn boek "Luid-
klokken en beiaarden in Nederland", dat in Spanje al in de 7e eeuw het gebruik van klok
ken voor kerkelijke doeleinden in zwang was. We kunnen hier niet diep ingaan op de ge
schiedenis van de klokkenspelen en hun gebruik. In Zeeland is waarschijnlijk de eerste
uurklok in 1371 in de toren van de Westmonsterkerk te Middelburg opgesteld. Pas in
1492 kreeg deze klok enkele klokjes voor een voorslag. Veere was Middelburg daarin en
kele decennia voor geweest.
83
