De wederopbouw van Middelburg
in historisch perspectief
C.A. van Swigchem
Het artikel van G.B. Schoenmakers in het vorige deel van Walacria heeft
me inspiratie gegeven ook wat persoonlijke beschouwingen op papier te
zetten over de wederopbouw van Middelburg. Op onderzoek gefundeerde
studies zijn te vinden in de in 1988 uitgegeven bundel die de titel meekreeg:
Architectuur en Stedebouw in oorlogstijd, waarvan de voornaamste auteur
is dr. K. Bosma.
Bosma constateert aan het einde van een van zijn hoofdstukken dat er over de wederop
bouw van Middelburg heel verschillend gedacht is, maar, vervolgt hij, 'de geschiedschrij
ving leidt tot een eenduidige interpretatie'. Hij vat die als volgt samen: 'De wederopbouw
van Middelburg is een markant traditionalistisch produkt van vijfjaar bezetting, oftewel
demonstratieve koestering van het Nederlandse cultuur- en streekeigene. Daarbij zijn
ingrijpende correcties in de stadsplattegrond ten behoeve van een veredeld stadsbeeld en
een verbeterde verkeersafwikkeling niet geschuwd. De ingrepen gingen gepaard met een
versterkte scheiding van wonen, werken, nijverheid, industrie en vermaak, en een verdrij
ving van het merendeel van de niet-neringdoende bevolking uit de binnenstad.'
Tot zover Bosma. De volgende opmerkingen voeg ik hieraan toe als inleiding op mijn
artikel:
- Aanpak en vormgeving contrasteerden met wat bouwkundig ondernemen van enigs
zins belangrijke aard te Middelburg in de voorafgaande anderhalve eeuw te zien had
gegeven.
- De beslissingen zijn genomen op een ruimer platform dan het Middelburgse. (Aan de
bemoeiing van het Rijk heeft men in Middelburg in de voorafgaande halve eeuw kun
nen wennen bij het herstel van de Abdijgebouwen van rijkswege in samenwerking met
de Provincie).
- Na het herstel van de democratie is de herbouw naar een in wezen ongewijzigd plan
voltooid.
- De wederopbouw in eerste instantie en vervolgens de verdere herbouw en restauratie
na de oorlog, geschiedden op basis van een visie op Middelburg als totaliteit.
Notities over planning en vormgeving in Middelburg in het verleden
Vóór 1800 was, in tegenstelling tot het tijdperk daarna, de economische toestand gunstig,
hetgeen zijn weerslag vond in de planning en in de bouwactiviteit. Het stadsbestuur lette
ook op welstand. Zo bijvoorbeeld toen het in 1540 bepaalde dat de Sint Jansheren op een
9
