links: Oud pand in de tweede helft van de I9de eeuw voorzien van een voor die tijd moderne win
kelpui (hoek Lange Delft-Gravenstraat). (Coll. auteur), rechts: Een in 1943 gereed gekomen
zakenpand in de wederopbouw stijl (Markt 35). (Foto Kees Bos, 1994).
Middelburg gemeengoed al lang vóór 1940. Om de herinnering op te halen beeld ik hier
bij de gevel af van het pand van De Boer op de hoek van de Lange Delft en de
Gravenstraat. Het 'Huis met de Rode Pilaren', verderop in de Lange Delft, vóór 1940 een
van de meer bekende zakenpanden in die straat, ontleende zijn naam aan de winkelpui.
Een dergelijke combinatie - eigentijds ingerichte winkelpui aan de voet en een oud huis
model daarboven - werd bij de herbouw niet geduld. Onnodig te zeggen dat op dit punt het
leven inmiddels sterker is gebleken dan de leer.
Misschien zien wij nu scherper dan Verhagen en zijn medestanders dat er iets paradoxaals
schuilt in het uitgangspunt: aansluiten bij Middelburg van 1940. Het Middelburgse beeld
van 1940 was het produkt van een eeuwenlang proces van vormgeving. Anders gezegd,
het vertegenwoordigde een laatste fase daarvan. Niet minder, maar ook niet meer dan de
laatste fase van een vormgeving die, evenmin als de maatschappelijke ontwikkeling waar
in zij thuis hoort, ooit stilstand heeft gekend. Het valt niet te ontkennen dat ditmaal gepro
beerd is vormgeving van de samenleving af te dwingen, er een op te leggen. Opnieuw
moet natuurlijk worden verwezen naar de omstandigheden die dat mogelijk maakten en
ook, toch, naar de vanzelfsprekendheid waarmee het geaccepteerd is. Maar, afgezien van
het dwangmatige, is er het curieuze, in zichzelf tegenstrijdige, van een historische stijl die
met het wezen van het historische, zijnde de ontwikkeling, op gespannen voet staat.
Samengevat kunnen we stellen dat de Middelburgse wederopbouwstijl een specifiek
voorbeeld is van mede door 'Delfts denken' geïnspireerd traditionalistisch bouwen, waar-
28
