ja!» na
Sjofar. Foto AVos).
voorzijde van de steen nog niet 'ontheiligen' door een andere taal dan het Hebreeuws.
Later verschijnen Hebreeuwse teksten met gedeelten in het Nederlands, zoals naam en
data, hoewel in diezelfde tijd toch ook wel stenen werden opgericht met een Hebreeuwse
en een Nederlandse kant. Ook zien wij enkele stenen met een Engelse tekst en één met een
Franse tekst. En zelfs een steen met een Latijnse tekst maar dat is een apart verhaal. Zo
kan men aan de teksten zien in hoeverre de assimilatie was gevorderd.
De teksten hebben over het algemeen een bepaalde indeling. Begonnen wordt met twee
Hebreeuwse letters: Pee Noen of Pee Tet. Afkorting van: hier ligt begraven of hier ligt
verborgen. Dikwijls wordt de tekst zelf begonnen met een bijbeltekst die in verband
gebracht kan worden met de naam van de overledene. Zo staat op één der stenen: En
Mozes ging tot God. De dode was dan ook een naamgenoot van Mozes.
Daaronder volgt dan een beschrijving die de verdienste van de overledene benadrukt.
Voor deze lof aan de overledene wordt ook dikwijls gebruik gemaakt van bijbelteksten,
soms ook in de vorm van een acroniem dat de naam van de overledene vormt. Daarop
volgt de naam van de overledene met sterfdatum, dikwijls vooraf gegaan door de geboor
tedatum. De tekst wordt dan afgesloten met enkele Hebreeuwse letters, Taw, Noen.
Tsadée, Beet, Hée, als afkorting van de tekst: Zijn/Haar ziel zij ingebundeld in de bundel
des levens (1 Samul 25 vers 29).
Na stil gestaan te hebben bij enkele specifieke kenmerken die joodse begraafplaatsen
onderscheiden van andere begraafplaatsen, vervolgen wij onze rondgang over de
Middelburgse begraafplaats.
Het meest westelijke gedeelte van de begraafplaats dateert uit het einde van de vorige
57
