Een kaai van negen huizen:
De vooroorlogse Dwarskaai te
Middelburg
CA. van Swigchem Dit artikel vertelt over de karakterverandering die de Middelburgse
Dwarskaai onderging omdat de havenarm ervóór tot droogdok werd
gemaakt en beschrijft het uiterlijk van de huizen die er in mei 1940 te
gronde gingen. Het sociale aspect komt aan bod met informatie over de
bestemming van de panden en over de bewoners in de laatste eeuw vóór de
ondergang, voorzover de auteur over gegevens daarover beschikte.
De oorsprong van de Dwarskaai
De Dwarskaai ontstond in de zestiende eeuw in het hart van het
Middelburgse havengebied. Hij is aangelegd op wat vóór de sloop van de
middeleeuwse stadsmuur het 'eiland' werd genoemd, een driehoekig stuk
grond buiten de Zuiddampoort, rondom door water omgeven, te weten de
stadsgracht (het gedeelte daarvan tussen Zuiddampoort en Bellinkbrug),
het verlengde van de Damhaven, die sinds 1535 uitliep in een nieuw
gegraven kanaal naar Nieuwland, en een havenarm die aftakte bij de
Bellinkbrug en uitmondde in het zojuist genoemde kanaal. De kaart van
Van Deventer uit het midden van de 16de eeuw kan ons een en ander ver
duidelijken.
In de tweede helft van die eeuw veranderde het beeld in het havengebied in
snel tempo. De bebouwing rukte op naar het oosten, zoals Unger laat zien
op zijn kaartje 'Overzicht van de uitbreidingen van Middelburg 1254-
1598'.
Nog vóór 1600 maakten nieuwe stadswallen de oude versterkingen over
bodig. Nadat de oude stadsmuur was afgebroken en het gedeelte van de
stadsgracht tussen Zuiddampoort en Bellinkbrug gedempt, hield het
'eiland' op eiland te zijn. Het grondstuk was sedertdien een verlengstuk
van de oude binnenstad aan de kant van de Dam. Het leverde twee kaaien
op: de Dwarskaai in het verlengde van Dam Zuidzijde en de Rouaansekaai
van Bellinkbrug naar Spijkerbrug.
Tot de bebouwing die eind 16de eeuw binnen de nieuwe omwalling kwam
te liggen, behoorden ook, tegenover de Dwarskaai, de Rotterdamse kaai
annex Oostpunt en, tegenover de Rouaanse kaai en aangrenzende kaaien
de Kinderdijk annex Korendijk. Het water achter de Kinderdijk, eens als
houwer (spoelbassin) bij de Bellinkbrug verbonden met de haven, kreeg
aan de tegenovergestelde kant een opening op het kanaal van 1532-35 en
werd bassin ten behoeve van het scheepsbedrijf, zonder kaaibebouwing.
23