iologisch-dynamische principes hoven economisch helang
Lou Walhout met medewerking van Harry Verkaart
Een groot bord aan de provinciale
weg van Serooskerke naar Oostkapelle
wijst het pad waarlangs de Cultuur
maatschappij Loverendale b.v. is te vinden.
Vrijwel alle B-wegen op Walcheren zijn
geasfalteerd, echter niet die naar
„de Nederlandse pionier in de biologisch-
dynamische landbouw".
't Kan bijna geen toeval zijnsmalle
klinkers vormen de wegbedekking.
De hofstede Ter Linde doemt na ongeveer
één kilometer op, aan de linkerhand.
Een mooi woonhuis staat aan de entree
en daarachter een paar schuren.
In één van de ruimten is een winkel
gevestigd waar produkten van Loverendale
verkrijgbaar zijnbrood, melk, kaas,
banket diverse zuivelprodukten
en ook een boekje over de geschiedenis
van de onderneming60 jaar Loverendale,
1926-1986, De geschiedenis van een
pionier in de biologisch-dynamische
landbouw".
De
Cultuurmaatschappij
Loverendale
an de wieg van de Cultuurmaat
schappij Loverendale staat de antro
posofische beweging. Rudolf Steiner,
de grondlegger van de antroposofie,
i ield Pinksteren 1924 in Koberwitz
bij Breslau een kursus onder de titel
„geesteswetenschappelijke grondsla
gen voor een vruchtbare ontwikke
ling van de landbouw". Hij deed dat op
verzoek van een aantal Duitse boeren.
maakten zich zorgen over de terug
lopende kiemkracht van het zaad, de
achteruitgaande vruchtbaarheid van
di bodem en een toename van ziekten
bij gewas en vee. Steiner's lezingen
sloegen aan bij de bioloog Ehrenfried
Pfeiffer. Vooral de uitspraak van Stei
ner dat „voor de geestelijke ontwikke-
ling van de mens de kwalitatieve
waarde van de voedingsgewassen van
fundamentele betekenis is", inspireer
de de Zwitserse biochemikus. Pfeiffer
heeft zich zijn hele verdere leven be
ziggehouden met uitwerking van de
iologisch-dynamische landbouwme
thode. De Domburgse grootgrondbe-
2tster MariaTak van Poortvliet (1871-
1936) was nauw betrokken bij de an
troposofische beweging. Ze wilde de
nieuwe vorm van landbouw introdu
ceren op haar landerijen en vond Pfeif
fer bereid als direkteur te fungeren.
De akte waarbij de Cultuurmaat
schappij Loverendale tot stand kwam,
tsseerde 8 september 1926 de no
taris.
Juridisch en ook financieel was
alles rond, maar de pachters van de
boerderijen van Maria Tak van Poort
vliet weigerden de nieuwe landbouw
methode in praktijk te brengen. De
ïitiatiefnemers zagen zich genood
zaakt te wachten tot de pachtperiode
was verstreken. De 3 hektare grote
Jacobahoeve bij Oostkapelle kwam in
het voorjaar van 1927 vrij. Het aantal
/erwervingen" breidde zich de vol
gende drie jaar sterk uitde 5 3 hek
tare grote onderneming Pannehoeve
in het Brabantse Dinteloord (1928),
de tuinderij aan de Lepelstraat bij de
hofstede Ter Linde (Oostkapelle), de
villa Loverendale in Domburg met
boomgaard en akkers, het 57 hektare
tellende gemengde bedrijf Ter Linde
en tenslotte Nieuwerkerke in Ame-
muiden. „Zo kon al tastend", meldt
het gedenkboekje, „met de ontwikke
ling van de biologisch-dynamische
methode worden begonnen, al duurde
het ook enige jaren voor de uit
Midden-Europa overgenomen werk
wijzen waren aangepast aan de
Zeeuwse omstandigheden". De kon
takten met de grondleggers van de
biologisch-dynamische landbouw ble
ven bestaan. De villa Loverendale, met
proefvelden en een laboratorium, on
derhield nauwe banden met het
Goetheanum in Dornach, het weten
schappelijk centrum van de antropo
sofische beweging. De Walcherse
boeren en ook die in de rest van Ne
derland keken met argwaan naar de
biologisch-dynamische onderne
ming. De belangstelling van deskun
digen was groot, onder meer uit Enge
land, Frankrijk, Egypte en de Verenig
de Staten. Deze interesse ten spijt
maakte de naamloze vennootschap de
eerste tien jaar geen winst. De verlie
zen namen zelfs van jaar tot jaar toe.
De ekonomische krisis en de lage land
bouwprijzen waren hier voor een be
langrijk deel debet aan. De hofsteden
Jacobahoeve en Nieuwerkerke moes
ten van de hand worden gedaan. De
Cultuurmaatschappij Loverendale,
eind 1972 veranderd van een naam
loze in eenbesloten vennootschap, be
staat anno 1988 uit ondermeer de 105
ha grote boerderijen „Ter Linde" en
„Termee" op Walcheren en het 130
ha grote bedrijf „De Steenen Muur",
gelegen nabij Gorinchem. De Pan
nehoeve in West-Brabant is een paar
jaar geleden afgestoten. De onderne
ming had geen melkquotum. Om de
bodemstruktuur te verbeteren was
rundvee nodig. Met meststieren alleen
was het bedrijf niet rendabel te krijgen.
De hoeve is verkocht aan de Suiker
unie.
