Strafrecht
Heeft het milieustrafrecht hier een ant
woord op? Ik denk het wel. De belangenaf
weging die in een bedrijf gemaakt wordt,
kan sterk beïnvloed worden door boetes
of het dreigen daarmee. Ook het alsnog
afdwingen van milieuvoorzieningen en
het afromen van illegaal verkregen win
sten is een middel. Op meer persoonlijke
motieven kan een rem gezet worden met
geldstraffen, dienstverlening en zonodig
gevangenisstraf. Het instrumentarium van
het milieustrafrecht lijkt in elk geval meer
toegesneden op de organisatiecriminali
teit dan dat van het milieubestuursrecht.
Daar kijkt men bij het opstellen van regels
niet om, maar vooruit. Bestuursdwang en
het opleggen van een dwangsom kan de
j overtreder dwingen alsnog milieuvoorzie
ningen te treffen. De calculerende onder
nemer kan dit moment eventueel rustig
afwachten. Onrechtmatig verkregen winst
- denk bijvoorbeeld aan rentewinst verkre
gen door het uitstellen van een investe
ring, die pas later door de overheid wordt
afgedwongen - kan immers toch niet wor
den afgeroomd. Een ander nadeel is dat
bestuursrechtelijke sancties zich alleen
richten op de onderneming. De personen
die in de onderneming werkzaam zijn, de
leidinggevenden bijvoorbeeld, blijven
Een bedrijf
dat gestraft is,
moefzich
kunnen
rehabiliteren.
mooi buiten schot. Vooral bij grote onder
nemingen is dat een handicap. Misdrijven
worden echter wel door personen
gepleegd. In het milieustrafrecht is het
juist mogelijk beiden aan te spreken:
zowel de rechtspersoon als de private per
sonen. In het verleden werd vrijwel altijd
alleen de rechtspersoon vervolgd. Men
ziet nu dat in toenemende mate ook lei
dinggevenden worden vervolgd.
Ongetwijfeld gaat hiervan een sterke pre
ventieve werking uit. In het algemeen zal
het leidinggevenden afschrikken als zij
een redelijke kans lopen zich persoonlijk
voor de rechter te moeten verantwoorden.
Stigma
Maar het strafrecht heeft ook een belang
rijk nadeel. Het stigmatiseert. Vaak meer
dan nodig. Een sanctie uit het milieube
stuursrecht is wel vervelend, maar wordt
toch meer als een bedrijfsrisico gezien.
Een strafzaak daarentegen tast de goede
naam en faam aan. Hoe groter de onderne
ming, hoe sterker dit speelt. Als een bedrijf
of een leidinggevende met het strafrecht
in aanraking komt, is stigmatisering zelfs
niet zonder risico. Een litteken kan leiden
tot verharding. Het kan zelfs betekenen
dat de betrokken onderneming zich nog
verder van de norm vervreemdt.
Dat er na bewezen criminaliteit een straf
volgt zal voor iedereen, ook voor de
betreffende onderneming, duidelijk zijn.
Het bedrijf moet vervolgens wel de kans
krijgen zich te rehabiliteren. Het stigma
moet er weer vanaf, zodat weer een inte
gratie in de maatschappij mogelijk is. Dat
kan ook best, het vraagt alleen een andere
aanpak en andere sancties. Men kan eigen
lijk niet meer volstaan met de gebruikelij
ke geldboete of gevangenisstraf.
Gevangenisstraf heeft een stigmatiserende
werking en het milieu wordt er niet beter
van. Het kan zelfs, zoals eerder opgemerkt,
averechts werken. Dit kan grotendeels
worden ondervangen als een officier van
justitie bij zijn eis of schikkingsvoorstel
ook aandacht schenkt aan het afdwingen
van milieuvoorzieningen, schadevergoe
ding en milieu-audits (een milieu-audit is
een diepgaand onderzoek dat verricht
wordt door derden; het is te vergelijken
met een accountantsonderzoek naar de
boekhouding/noot red.). Bij voorkeur
wordt daarbij de pers ingelicht.
Een persbericht dat meldt dat er
naast een geldboete ook een
milieu-audit op kosten van de
onderneming wordt opgelegd,
geeft niet alleen aan dat er in de
onderneming fouten zijn
gemaakt. Het geeft ook weer dat
de strafrechtelijke autoriteiten er
kennelijk vertrouwen in hebben
dat het met die onderneming
weer goed komt als de aanbeve
lingen, die uit de audit naar voren
komen, worden opgevolgd. Met
zo'n keurmerk van justitie kun je
als onderneming weer aardig
voor de dag komen.
Mr. Ton de Lange is officier van justitie in
Middelburg.
15 WANTIJ JUNI 1994
