Kansen voor de natuur op
het boerenbedrijf
Winant Halfiverk
Roepende grutto 's in het hooiland, kwakende boomkik
kers in een drinkput, stoeiende hazen in de wei, broeden
de kerkuilen in een landbouwschuur, bontgekleurde,
bloemdijken, bloeiende meidoornheggen, vliegenvangen-
de zwaluwen boven de koeien, kleine zwanen die de
oogstresten van de akkers eten...
Allemaal voorbeelden van natuur
a die niet of nauwelijks zou bestaan
als er geen landbouw was. Veel
planten en dieren in Nederland
komen vooral of zelfs uitsluitend in land
bouwgebieden voor. Omdat het grootste
deel van Nederland en zeker van Zeeland
bestaat uit landbouwgrond, is het boeren
bedrijf dus van groot belang voor de
natuur.
Cultuur-natuur
Vooral het boerenbedrijf van rond de eeuw
wisseling bood optimale omstandigheden
voor de "cultuur-natuur". Met de opkomst
van de moderne landbouwmethoden kre
gen veel planten en dieren het zwaar te ver
duren: in de echte natuurgebieden vonden
ze niet de voor hen geschikte leefomgeving
en in de grootschalige, intensief bewerkte
landbouwgebieden konden ze het niet lan
ger bolwerken. Veel soorten zijn sterk in
aantal afgenomen of zelfs geheel uit het
Zeeuwse polderland verdwenen.
Voorbeelden daarvan zijn de grauwe gors,
geelgors. kievitsbloem en harlekijnorchis
uit de poelgraslanden en de korenbloem
en het groot spiegelklokje uit de graanak
kers. Desondanks zijn landbouwgebieden
nog steeds van groot belang voor veel plan
ten- en diersoorten.
Elementen
Bedrijven bestaan uit diverse onderdelen.
Zo zijn er de productiegronden met akkers
(met verschillende gewassen) en graslan
den (hooi- en weiland), en het erf met
gebouwen en beplantingen. Verder zijn er
bedrijven met boomgaarden of bessenper-
celen. Langs en in die bedrijfsonderdelen
kunnen verschillende landschapselementen
liggen zoals sloten, drinkputten, bermen,
dijken, overhoeken, heggen, rijen knotbo-
men, windsingels en'andere beplantingen.
Al die elementen vormen leefmilieus voor
verscheidene planten en dieren: het gras
land voor ganzen en goudplevieren, een
drinkput voor kamsalamanders, een knot
wilg voor een .steenuilenpaartje, een ruige
slootkant langs een akker voor patrijzen en
een heg met ondergroei voor de wezel.
Bedrijfsnatuurplan
In Zeeland wordt al het een en ander
gedaan om de natuurwaarden van het boe
renland weer te vergroten. Zo zijn er het
patrijzenproject, het project van de
Zeeuwse Vlegel (geen kunstmest), het pro
ject Zonnestraal (bloemrijke akkerranden
op Schouwen), het erven-herstelproject
(Zak van Zuid-Beveland) en het weidevogel
project. De twee laatstgenoemde projecten
worden gecoördineerd door de Stichting
Landschapsbeheer Zeeland (SLZ). De laat
ste tijd komt het begrip "agrarisch natuur
beheer" steeds nadrukkelijker naar voren.
Een bijzonder aspect daarvan is het
bedrijfsnatuurplan. In zo'n plan worden
mogelijkheden aangegeven om op een
agrarisch bedrijf natuur- en landschaps
waarden te versterken. Het plan omvat een
bedrijfsplattegrond met een toelichting
waarin is aangegeven welke maatregelen er
genomen kunnen worden en hoe de
bedrijfsvoering hiervoor kan worden aange
past. Een bedrijfsnatuurplan omvat het hele
bedrijf, zowel het erf als de productiegron
den, inclusief alle landschapselementen.
Het plan wordt opgesteld in samenspraak
met de boer of boerin, die zelf ideeën en
wensen kan inbrengen. Speciale aandacht
wordt besteed aan de inpassing en realisa
tie binnen de bedrijfsvoering. Vaak kunnen
met concrete, soms eenvoudige maatrege
len goede resultaten behaald worden.
Voorbeelden van maatregelen in het
bedrijfsnatuurplan:
•het creëren van bloemrijke bermen, dij
ken en slootkanten door een gunstig
maaibeheer;
•het niet bemesten en niet bespuiten van
akker- en graslandranden ten gunste van
dieren en bloeiende planten;
•het beschermen van weidevogelnesten;
•het plaatsen van nestkasten, bijvoorbeeld
voor de kerkuil;
•het maken van nest- en schuilplaatsen
voor dieren door het verwerken van
snoeihout tot takkenwallen of hopen;
•het aanplanten van besdragende bomen
en struiken op het erf voor vogels; -
•het aanplanten van rijk bloeiende strui
ken en bomen voor insecten en daarmee
ook voor insecteneters;
•het creëren van ruige overhoeken op het
erf, maar ook op de percelen.
Naar verwachting stelt de provin
cie Zeeland vanaf 1997 aan SLZ
geld beschikbaar ten behoeve van
agrarisch natuurbeheer. SLZ
wordt daardoor in staat gesteld
om samen met belangstellende
boeren bedrijfsnatuurplannen op
te stellen. De eerste bedrijven
waarbij zo'n plan wordt uitge
voerd, krijgen een voorbeeldfunc
tie. De resultaten die op deze
bedrijven worden behaald moe
ten andere boeren enthousiast
maken voor het verhogen van
natuur- en landschapswaarden op
hun bedrijf.
Het boerenerf speelt een belangrijke rol in het
bedrijfsnatuurplan. Foto: SLZ
Winant Halfiverk werkt bij bet SLZ momenteel aan bet
opzetten van bedrijfsnatuurplannen.
18 WANTIJ december'96