Genetische manipulatie:
doos van Pandora?
Patrick de Visscher
De aarde werd gestraft door de nieuwsgierigheid van
Pandora (de Albegiftigde) en Epimetheus (de
Achter nadenkende): alle kwalen en ziekten ontsnapten
uit de doos die door Zeus aan Pandora geschonken was.
Hij had haar gewaarschuwd de doos nooit te openen. Is
het DNA, de erfelijke codes die van ieder schepsel bepalen
hoe het eruit ziet en wat het allemaal kan of juist niet
kan, soms ook een godsgeschenk waar je maar beter niet
te diep in moet graven?
Iedere levende cel bevat zogenaamd
1 kernmateriaal. Dit materiaal bestaat
uit chromosomen, met daarop de
genen, die de erfelijke eigenschappen
bepalen. Bij de voortplanting worden de
genen van een "ouderpaar" vermengd: bij
planten komt dan stuifmeel van de ene
plant terecht op de stamper van de andere.
Als gevolg van deze natuurlijke bevruchting
kunnen binnen dezelfde soort nieuwe indi
viduen voortkomen die er in sommige
opzichten beter aan toe zijn dan de ouders:
planten met mooiere bloemen, of grotere
aren, of beter bestand tegen de kou. De
klassieke plantenveredelaar bewerkstelligt
deze kruising zelf door geselecteerd stuif
meel bij geselecteerde planten te brengen.
Dit is een zeer tijdrovende klus omdat
slechts een gering aantal nieuwe planten de
gewenste eigenschappen zal bezitten. Door
klassieke uitkruising kan het 10 tot 15 jaar
duren vooraleer een nieuw ras op de markt
komt. En alleen binnen dezelfde planten
soort kunnen eigenschappen verbeterd
worden.
Genetische manipulatie
Door toepassing van genetische manipula
tie -ook wel genetische modificatie of bio
technologie genaamd- kan de zogenaamde
soortbarrière doorbroken worden: genen,
en daarmee eigenschappen van de ene
soort kunnen in een andere, volkomen niet
verwante soort, ingebracht worden. Ja, zelfs
eigenschappen van bacteriën zijn "in te zet
ten" in planten. De meeste door genetische
manipulatie ingebrachte eigenschappen
betreffen weerstand tegen plantenziekten
en virussen, en resistentie tegen bestrij
dingsmiddelen. Ook verhoogde zetmeel-
productie (bij aardappelen), winterhard
heid (bij maïs en suikerbieten) en kleur- en
vormaspecten (de blauwe anjers en rozen)
worden druk in experimenten nagestreefd.
Regels
En kan dat allemaal zomaar? Nee, niet zo
maar. Er is regelgeving op dit gebied die
ervoor zorgt dat de risico's van deze meest
al nog experimentele ontwikkelingen afwe
zig of - als het niet anders kan - beperkt
blijven. Het Besluit Genetisch Gemo
dificeerde Organismen (BGGO) regelt dat
de uitvoerder van de bedoelde experimen
ten een vergunning van het Ministerie van
VROM moet hebben. De vergunningproce
dure, die meestal over veldproeven gaat, is
identiek aan die voor een gewone milieu
vergunning. De geplande experimenten
worden eerst door een commissie, de
COGEM (COmmissie GEnetische
Modificatie), beoordeeld. In deze commis
sie zetelen deskundigen op het gebied van
de microbiologie, virologie, ecologie en
biologie. De COGEM adviseert de minister
van VROM over de op te stellen voorwaar
den voor het uitvoeren van de proefnemin
gen. Toestemming voor een proef op een
veldje komt er alleen als er voorafgaand
een proef in een proefkas veilig is geble
ken. Was de proef op het proefveldje zon
der problemen dan kan pas daarna een gro
ter experiment in een veldproef opgezet
worden.
Voordelen voor de landbouw
Zoals reeds gezegd is de soortbarrière weg
gevallen: eigenschappen van met elkaar
niet verwante soorten kunnen heen en
weer uitgewisseld worden. Daarnaast
bespaart genetische manipulatie enorm
veel tijd ten opzichte van klassieke verede
ling. Voorts kunnen nieuwe eigenschappen
ingezet worden. Dat is toch wel het groot
ste voordeel: een suikerbietenplant kan
resistent gemaakt worden tegen glyfosaat
(stof in het bestrijdingsmiddel Roundup),
waardoor je hogere doses van dit bestrij
dingsmiddel kunt gebruiken om het veld
vrij van onkruid te houden. Vóórdat zij
genetisch gemanipuleerd was ging ook de
bietenplant ervan dood, nu niet meer.
Suiker uit een genetische gemanipuleerde,
ook wel transgene biet genoemd, is precies
dezelfde suiker als uit een gewone biet.
Ook voor koolzaad en soja is dit een handi
ge eigenschap. Een transgene aardappel
kan meer zetmeel produceren, die op de
koop toe niet meer klontert bij de opwer
king. En wat te denken van een ingebouw-
Van der Have actief met genetisch manipuleren
in Zeeland. Foto: Jaap Wo Iter beek.
3 WANTIJ maart '97
