De vormen van het landschap
begrepen
Sporen van het spoor (2): Langeweegje - Ovezande
Anke van der Geest
We volgen verder de sporen van het oude bietenspoor.
Anke van der Geest fietste met Ad Beenhakker langs de
voormalige Zwake over eeuwenoude dijken van
Langeweegje naar Ovezande. Ze bekeken en bespraken
onderweg de sporen van het verleden.
hHet landschap in Zuid-Beveland
is geworden tot wat het nu is
door ingrepen van de mens rond
en om het water. Dijken, hoog en
laag, zijn nog de stille getuigen van deze
activiteiten. Hun grillige vormen tonen de
kracht van het zeewater. De namen die ze
kregen, sluiten de geschiedenis in. Nu is
de Zak een landschap voor de mens:
akkers, weilanden, huizen en bomen.
Ad Beenhakker is een kenner van de Zak van Zuid-Beveland en
Zeeuwse landschap in het algemeen. Foto: Jaap Wolterbeek.
het
Verlies van karakter
Ad Beenhakker is gepensioneerd civiel
ingenieur. Hij stond aan de basis van de
eerste natuurkarteringen in Zeeland. In de
jaren '70 en '80 was hij werkzaam op het
Bureau Natuur- en Landschap van de
toenmalige Provinciale Planologische
Dienst. Hij werkte aan het provinciaal
beleid met betrekking tot natuur en land
schap en aan het aankoopbeleid. Eind
jaren '70 kwamen acties op gang om bij
de uitvoering van de ruilverkaveling stuk
ken van het heggenlandschap te behou
den. Als gevolg hiervan konden de eerste
beheersovereenkomsten met de boeren
worden gesloten. De Heggenregeling
voorkwam het vernietigen van deze mooie
en ecologisch belangrijke veldgrenzen. Nu
fietst hij graag door dit landschap en kent
de geschiedenis ervan als zijn broekzak.
Zwake
Zuid-Beveland is opgebouwd uit voormali
ge eilanden die de kerngebieden vormen
en die aan elkaar "gesmeed" zijn door
bedijkingen en landaanwinst (zie de
kaart). De Zak van Zuid-Beveland bestaat
uit de polders ten zuiden van de lijn 's-
Heerenhoek- 's-Gravenpolder. De kern
polders hier zijn Borsele, Ellewoutsdijk,
Baarland en Hoedekenskerke. Zij zijn
opgebouwd uit de voormalige eilanden
West- en Oost-Borssele en Baarland. Door
afdamming van tussengelegen geulen ont
stond het eiland Borssele. Het was
gescheiden van het noordelijker gelegen
oude kerngebied, waar Goes op ligt, door
de Zwake. De Zwake was een grote geul
die tot 1445 als scheepvaartverbinding
diende tussen Ooster- en Westerschelde.
De geul slibde in de 15e eeuw steeds
meer op, waardoor delen bedijkt konden
worden. In 1445 was de eerste dam
gelegd bij het dorp 's-Gravenpolder. De
Zwake was daar toen op haar smalst
800 m). Door deze dam werd de opslib-
bing versneld en de volgende dammen
werden aangelegd in 1474, 1510 en in
1554. Door bedijking van opgeslibd land
werd nieuw land verkregen.
Welen en vingerlingen
Aanvankelijk had de zee nog sterke
invloed op de bedijkingen, getuige de res
tanten van een aantal welen in het land
schap (weel of wiel: diepe put ontstaan
door het met forse snelheid binnenko
mende water bij een dijkdoorbraak).
Op de 1:50.000 kaart turend had ik al wat
voorwerk gedaan en met Ad Beenhakker
fietste ik langs diverse welen en oude dij
ken, die eens een doorbraak hadden
gekend en dit nu nog verraden door hun
vreemde bochten. Zo is vlak bij de wan
delroute langs de Zwaaksedijk een flauwe
maar onmiskenbare welving op de akker
te zien. Het is een "vingerling". Ad
6 WANTIJ Juli '05
Beenhakker: 'Een vingerling is een dijk
aangelegd rond een weel. Normaal wordt
die buitendijks aangelegd om geen ruimte
te verliezen, maar hier heeft men duidelijk
aan de binnenkant moeten werken." Het
is een stille getuige van de kracht van het
zeewater vanuit de vroegere Zwake. De
huidige Zwaakse Weel is deels een restant
van de oude geul (het oostelijke deel) met
daarin een weel (westelijk deel). Vanaf de
Watervlietse Weg heb je naar het noorden
een blik op een mooie dijk met ook een
ronding waar eens een weel was.
E
T
d
A
d
V
z
SI
g
d
C
V
li
tl
SI
V
V
De Zwaakse Weel is het restant van een grote gastei