Water en rust in
de Voordelta
Er is een plek in onze groenblauwe tuin waar zelfs de grootste rustzoeker
nauwelijks komt. Een gemakkelijk vergeten grensgebied van 142.103
voetbalvelden groot, met schijnbaar louche bewoners als snotolf, wapenworm,
rivierprik, zakpijp en de schurftvis. De Voordelta is nochtans een Natura
2000-gebied van het eerste uur, en ook economisch van grote betekenis.
Waarde
Visserij
Er zijn nogal wat uitzonderingen op de nieuwe regels gemaakt om activiteiten toe te staan. Ook kun
nen de doelstellingen om de Voordelta in stand te houden ambitieuzer. Zo is ondanks inspanningen
van natuurbeschermingsorganisaties de bescherming van de bruinvis, de kleinste tandwalvis van de
Noordzee, geen doel geworden.
Rust en bodembescherming
Tweede Maasvlakte
Natura 2000
Kajaks op plaat Voordelta.
Annelies Luteijn
De Voordelta is nog maar kort geleden in
grijpend veranderd. Door (gedeeltelijke)
afsluiting van Oosterschelde, Grevelingen
en Haringvliet in de jaren '70 en '80 vielen
grote getijdenstromen weg, en trad aan
de buitenkant van de dammen verzanding
op. Zo ontstonden evenwijdig aan de kust
platen, met daarachter een ondiep lagune
achtig gebied. Op uitzonderlijk luwe plekjes
als De Kwade Hoek zijn schorren ontstaan,
maar in tegenstelling tot de Wadden zijn er
nergens permanent droogvallende zand
banken. Tot halverwege de jaren negentig
ging de verzanding door, maar sindsdien is
het landschap stabiel. De Voordelta wordt
Door de ingrijpende verzanding is de bete
kenis van de Voordelta voor bodemdieren,
opgroeiende vis, vogels en zeezoogdieren
sterk toegenomen. Ondiepten warmen snel
op en het water is er voedselrijk, waardoor
jonge schelpdieren en vissen snel kunnen
groeien. Er zijn maar weinig grote vissen
die hier op de jonge vis jagen. Dat maakt
de kustzone tot een ware kraamkamer voor
vissoorten als bot, tong, schol, schar, haring
en kabeljauw. Andere vissen zijn voor hun
voortplanting afhankelijk van de overgang
tussen zout en zoet die de Voordelta van
oudsher vormt. Trekvissen als zalm, hou-
De van oudsher belangrijke visserij op plat
en rondvis, garnalen, kokkels en mosselzaad
heeft van de veranderingen in de Voordelta
de positieve effecten ondervonden, maar
ook voor verschillende zeldzame diersoor
ten is het in de Voordelta goed toeven. Denk
bijvoorbeeld aan viseters als grote stern,
zeehonden en de dolfijnachtige bruinvis.
De grijze zeehond is het hele jaar door in
de Voordelta te vinden. De bij eb droogval
lende platen zijn hun favoriete rustplaatsen:
de Hinderplaat, Bollen van Ooster en Ver
klikkerplaat. Ze liggen daar vooral als ze in
december of januari jongen krijgen of ver-
nu begrensd door de 20 meter onder NAP
dieptelijn in de Noordzee, in het noorden
door de Maasgeul, aan de landkant door de
Zuid-Hollandse en Zeeuwse duinen en dij
ken, en in het zuiden door de westkaap van
Walcheren. Deze ongeveer twaalf kilometer
brede strook is een rijke verzameling van
geulen, ondieptes en platen.
ting, zeeprik, elft en fint leven in zout zee
water en trekken naar het zoete rivierwater
om te paaien (of omgekeerd). Door slechte
waterkwaliteit, barrières in hun trekroutes
zoals stuwen en dammen, en door overbe-
vissing zijn de aantallen van deze trekvissen
sterk achteruitgegaan. Paling is zelfs op de
rode lijst beland. Maatregelen om de dam
men en stuwen makkelijker te kunnen pas
seren moeten uitzicht bieden op herstel van
de trekvissen.
haren in het voorjaar. De gewone zeehond
is een rondtrekkend dier. Slechts enkele van
hen brengen jongen groot op de platen van
de Voordelta, tussen 1 mei en 1 september.
In het vroege voorjaar bewoont een kleine
groep bruinvissen de belangrijkste zeear
men tot aan de Grevelingen toe. Waar de
jonge haring gaat, volgt de bruinvis!
Wie naar deze dieren op zoek en het gebied
verder in wil, dient te beschikken over de
nodige (navigatie)vaardigheden of een gids.
Vooral ervaren zeilers, sportvissers en zee-
kayakkers trekken de Voordelta in.
16 1 wantij juli 2010
De Voordelta is aangewezen als Natura
2000-gebied. Dat betekent dat Nederland
de typische natuurwaarden op Europees
niveau wil beschermen. Het gebied moet
onder meer geschikt blijven voor 36 ken
merkende diersoorten die hier voorkomen.
Het beheerplan dat dat mogelijk moet ma
ken, kwam in 2008 als allereerste Natura
2000-beheerplan van Nederlandgereed. Het
is opgesteld in overleg met alle betrokken
maatschappelijke partijen. De beschermde
diersoorten zijn een aantal schelpdiereters,
steltlopers en eenden, gewone en grijze
zeehond en visetende trekvogels als de
roodkeelduiker. De belangrijkste maatrege
len uit het beheerplan zijn de instelling van
vijf rustgebieden voor zeehonden en vogels,
en een bodembeschermingsgebied. In deze
rustgebieden worden menselijke activitei
ten (zoals recreatie) slechts een deel van
het jaar of onder voorwaarden toegestaan.
In het bodembeschermingsgebied worden
vormen van visserij die de zeebodem ern
stig verstoren geweerd. Deze beschermde
gebieden zijn herkenbaar aan de gele boei
en die eromheen liggen.
De natuurbeschermingsmaatregelen voor
de Voordelta zijn strenger dan normaal. Dit
was nodig in verband met de uitbreiding van
de Rotterdamse haven: de Tweede Maas
vlakte. Het Havenbedrijf Rotterdam moet
om voor zijn klanten interessant te blijven,
veel ruimte kunnen bieden. Bij gebrek aan
ruimte landinwaarts zochten de Rotterdam
mers die ruimte zeewaarts. Een Tweede
Maasvlakte kan worden aangelegd door een
flink stuk zeebodem op te spuiten met zand.
Vanwege de grote economische belangen
wordt zoiets zelfs in een Natura 2000-gebied
mogelijk gemaakt, op voorwaarde dat even-
In het Natura 2000-beheerplan voor de
Voordelta zijn vervolgens de 'gewone'
natuurbeschermingsmaatregelen opge
nomen, met daarbovenop het compense
rende zeereservaat. De natuurcompensatie
moest volgens de wet immers geregeld zijn
vóór schade mag worden toegebracht. Vis
serij en in mindere mate de recreatiesector
en gemeenten die van recreatie afhankelijk
zijn, vreesden nadeel te ondervinden van
de natuurcompensatie en werden daarvoor
gecompenseerd. Aan de Tweede Maasvlak
te wordt inmiddels hard gewerkt.
Rotterdam heeft veel energie en tijd gesto
ken in overleg over de Voordelta met alle
betrokken partijen. Het resultaat is dat de
Voordelta het eerste 'afgeronde' Natura
2000-gebied van Nederland werd. Zijn we
er dan? Nee, er is nog wel wat te verbeteren
aan de inhoud.
tuele natuurschade gecompenseerd wordt.
Bij de aanleg van de Tweede Maasvlakte zal
er volgens de berekeningen 2455 ha zee
bodem verloren gaan. Dat is niet zomaar
elders aan te leggen, dus wordt het verlies
gecompenseerd door de resterende zeebo
dem voor de natuur waardevoller te maken.
Door het weren van bodemberoerende vis
serij wordt een verbetering van minimaal
10% mogelijk geacht, dus werd becijferd dat
zo'n zeereservaat 24550 ha groot moest zijn
(24550 ha x 10% 2455 ha).
Annelies Luteijn is beleidsmede
werker bij de ZMf.
