Duurzame ontwikkeling
Nieuw model
Bezit of gebruik?
Kantoor
Beleid
De circulaire economie
gaat waardevernietiging tegen
dankt producten na een korte gebruiksfase
niet meteen af; producten krijgen een tweede
leven in dezelfde, of in een andere vorm
laat grondstoffen hun waarde behouden
houdt rekening met de draagkracht van
de aarde
maatregelen moest nemen tegen de ver
vuiling van water, bodem en lucht. Het
was de tijd van actie! De milieubeweging
ontstond, ook in Zeeland. Internationaal
trok het 'Rapport van de Club van Rome'
aandacht. Daarin werden grenzen aan de
economische groei voorspeld.
De tweede wake-up call kwam in 1987
met de publicatie van 'Our Common
Future' van de commissie Brundtland.
Dit was een bredere kijk op het milieu,
die verder ging dan enkel het voorkomen
van vervuiling. Uitgangspunt werd dat
onze economische activiteiten ecologisch
inpasbaar moeten zijn. Sindsdien zijn de
begrippen duurzaamheid en duurzame
ontwikkeling gemeengoed. Milieubeleid
werd een deel van de politiek. De zure
regen en het gat in de ozonlaag werden
aangepakt. De milieubeweging maakte
een omslag: van idealisme naar pragma
tisme. 'Van actie naar overleg', zoals de
ZMf-uitgave bij 25 jaar milieubeweging in
Nederland (1997) luidde.
De derde wake-up call kwam rond 2006.
Nu was een spraakmakende film de kata
lysator: Al Gore's 'An Inconvenient Truth'.
Het klimaatbeleid kwam op de agenda, in
samenhang met het gebruik van energie
én van grondstoffen. Dit resulteert in het
begrip 'circulair'.
Volgens Michel Schuurman, Programma
manager bij MVO (Maatschappelijk Ver
antwoord Ondernemen) Nederland2,
staat het Westerse consumptiemodel
waarin de 'maakindustrie' al twee eeu
wen overheerst, onder druk. 'In dit model
laat het productieproces zich uittekenen
als een rechte lijn: van grondstoffen win
nen, produceren, consumeren en gebrui
ken naar afdanken.' Volgens hem zijn we
toe aan een nieuw model: de circulaire
economie.
Schuurman schrijft: 'In het kringlooppro
ces van de circulaire economie nemen de
waarde en kwaliteit van de grondstof niet
af. Dit in tegenstelling tot het huidige recy
cling, waarbij een grondstof vaak nog een-
of tweemaal wordt ingezet in een lagere
kwaliteit, voordat deze alsnog als afval
wordt afgestort of verbrand. Een ander
kenmerk is dat een product geen schade
lijke stoffen bevat die niet kunnen worden
hergebruikt. Het zit bovendien zo in elkaar
dat het aan het einde van zijn levensduur
efficiënt te demonteren is. Daarnaast
worden duurzame energiebronnen inge
zet om de producten te maken en te
transporteren.'
Een ander belangrijk verschil tussen de
nieuwe en oude economie is die van
'waarde' en 'bezit'. Schuurman geeft het
voorbeeld van een laptop: 'Samenge
voegd in een goed functionerende laptop,
kennen we de componenten waarde toe.
Maar zodra het apparaat niet meer werkt,
beschouwen we ze als 'waardeloos'. Ter
wijl de materialen in de laptop - kunststof
en kostbare metalen waaronder goud
en lanthaan - niet alleen waardevol zijn
op het moment van aanschaf, maar ook
daarna. Eigenschappen en intrinsieke
waarde van de materialen veranderen
immers niet wanneer het apparaat defect
is. Alleen kan de eigenaar van de grond
stoffen er op dat moment niets meer
mee. Interessant is hier het concept van
'bezit'. Willen we een verzameling kunst
stoffen en zeldzame metalen bezitten, of
gebruik maken van de diensten die een
laptop ons levert? In een circulaire econo
mie blijven de producenten steeds meer
eigenaar van de grondstoffen. Klanten
betalen slechts voor de diensten ervan.
Hij gaat een servicegerichte - en dus lang
durige en waardevolle - relatie aan met
zijn klant. Op deze manier verzekert de
producent zich ervan dat hij de voor hem
waardevolle grondstoffen terugkrijgt. De
klant is bij goed beheer van het product
goedkoper uit.'
Het bedrijf Ricoh (kantoorapparatuur)
brengt dit in de praktijk. CEO Mark Boel
houwer3 zegt: 'Wij hanteren sinds jaar
en dag een all-service concept voor
onze apparatuur waarin je betaalt voor
gebruik. Machines die we terugnemen,
worden gereviseerd voor hergebruik. Kan
dat niet met het hele apparaat, dan kijken
we naar hergebruik van onderdelen. In de
laatste fase worden machines verwerkt
tot grondstoffen voor nieuwe producten.
Wat wij leveren, is al sinds de jaren negen
tig zo ontworpen dat materiaalstromen
makkelijk gescheiden kunnen worden.'
Boelhouwer spreekt over 'geweldige tech
nologische innovaties die het verande
rende tijdperk, waarin alles en iedereen
met elkaar verbonden is, extra bijzonder
maken'. Als illustratie van de nabije toe
komst toont Ricoh een infographic van
het circulaire kantoor (zie volgende blad
zijde).
Naast het bedrijfsleven pikt ook de over
heid deze ontwikkeling op. In 2014 werd
de transitie naar een circulaire economie
beleidsprioriteit binnen het ministerie
van Infrastructuur en Milieu. Dat bete
kent dat er naast het transitiebeleid voor
energie en klimaat nu ook een soortgelijk
beleid wordt ontwikkeld voor grondstof
fen. Ook het bestuur van de Provincie
Zeeland omarmt de circulaire economie
en gaat werken aan concretisering ervan.
Daar hoort een goed onderbouwde lan-
getermijnvisie en -strategie bij. Om grote
overgangen in de economie tot stand te
brengen is een groot maatschappelijk
draagvlak nodig. Dat vergt een actieve
betrokkenheid van andere overheden,
bedrijven, kennisinstellingen, maatschap
pelijke organisaties (zoals de ZMf) en de
burgers.
gv Willem de Weert is eindredacteur
van Wantij.
2 M. Schuurman. De circulaire economie: laat u zich verrassen, of plukt u de vruchten? Een routekaart voor transformatie van de 'maakindustrie'. MVO, oktober 2012.
3 http://specials.nrc.nl/ricoh/documens/artikel/het-circulaire-kantoor.
wantij maart 2015
