Gemaal Zuidhoek 80 jaar
"De be/mgrjfete
veranderingen vonden
paat^ na rampen"
maar eigenlijk veel ouder
Waterschapstaken groeien
Naar 1 waterschap
22
Wie in het havengebied
van Zierikzee fietst, zal
ongetwijfeld het gemaal
Zuidhoek tegenkomen.
Een op het eerste gezicht
doodnormaal gemaal,
toch gaat er meer achter
schuil...
lEUWS-VLAANOEREN
En op d.t allcs in een'goede
fyn dcr Gemecne Ingcfclcnco i
de, foo fallen dc voorft. Dy
Onkruyd daar van geduriglyk
WILLEM,
Zwart-witfoto's uit 'Van
water tot land' van Marc de
Vleesschauwer en de Cronyk
van Zeeland.
naam dijkcollege, heemraadschap of
waterschap gingen dragen."
Ze vertoonden veel gelijkenis en
waren in vrijwel iedere polder terug te
vinden. Het poldermodel was geboren.
Hoe democratisch ook, er moest wel
bestuurd worden. Daarom zie je
dat de invloedrijkste landeigenaren
(ambachtsheren of brede geërfden) de
beslissingen namen. Bij calamiteiten
of het jaarlijks overleg werd de hele
vergadering bijeen geroepen.
De gekozen voorzitter van het college
kreeg vaak de titel dijkgraaf.
Naast de taak om het land te
beschermen tegen de zee, kwam er
al snel het afvoeren van overtollig
oppervlaktewater als taak bij. Via
uitwateringssluizen werd overtollig
regenwater bij eb afgevoerd naar
zee. Ook voor inpoldering van
schorren of het opwerpen van
beschermende inlaagdijken waren
waterschappen verantwoordelijk.
In 1814 werden de taken en
bevoegdheden van de waterschappen
grondwettelijk vastgelegd waardoor
de waterschappen, naast de al
bestaande hiërarchie van Rijk
provincie-gemeente, een aparte
bestuurslaag vormden. In de 19e
eeuw werden in Zeeland de taken
uitgebreid met het beheer van
polderwegen en eind 20e eeuw met
rioolwaterzuivering. Taken die
waterschap Scheldestromen nog
steeds uitvoert.
De vele waterschappen in Zeeland
waren vooral georganiseerd per
polder of afwateringsgebied.
Toch was het belangrijk verder
te kijken dan de eigen polder.
"De grootste ontwikkelingen
en schaalvergrotingen bij de
waterschappen blijken te zijn
veroorzaakt door óf visionaire
bestuurders óf door rampen en
calamiteiten, en dan vooral die
laatste twee", stelt Hannie.
"De urgentie om na een noodsituatie
de zaken anders en beter aan te
pakken dwong tot beter bestuur en
soms tot vergaande samenwerking.
Na elke stormvloed en overstroming
volgden nieuwe ontwikkelingen.
Zo lag er na de stormvloed van
1906 al een voorstel om per eiland
een ringdijkwaterschap op te
richten. Dat plan kreeg nog geen
steun. Pas na de watersnoodramp
van 1953 werd de noodzaak van
polder- en waterschapsconcentratie
door overheden en bestuurders
onderschreven. Daniël: "In het
overzicht van waterschapsfusies
vallen vooral de jaren 1959 en 1965
op. Toen gingen meer dan 350, tot
dan zelfstandige, polderbesturen
of schappen op in enkele grotere
waterschappen. Bestuurlijke
druk en groeiende behoefte aan
deskundigheid op gebied van
rioolwaterzuivering resulteerden
in verdere concentratie tot acht
Zeeuwse waterschappen in 1980.
In 1996 waren dat er nog vier, in
1999 twee en in 2011 fuseerden
waterschap Zeeuws-Vlaanderen
en waterschap Zeeuwse eilanden
tot het huidige waterschap
Scheldestromen." Sindsdien worden
alle taken, van de oudste tot de
meest innovatieve, uitgevoerd
door één organisatie. Waterschap
Scheldestromen: stokoud maar niet
belegen!
Voor wie meer over de geschiedenis
van de waterschappen wil lezen,
raden wij de waterschapsboeken van
Hannie Kool aan. Ook de serie boeken
van Wilderom/de Bruin (Tussen
afsluitdammen en Deltadijken) is ideale
kost voor de historici!
reglement
RESPECTIVE
DYK.WETTEN
VAN
HONTENISSEOSSEN1SSE
HENGSTDYK
IN DEN LANDE VAN
hulsterambacht.
Scheldestromen lente 2022
Deltastraat/H
Zierikzee
tekst: Bas Dingenouts
foto: collectie Jan van Driel
Gemaal Zuidhoek is in 1942
gebouwd en is dit jaar dus alweer
tachtig jaar in gebruik. Voordat
het gemaal er stond, was er een
watermolen in het gebied (foto
zie pagina 5). Deze is rond 1900
gebouwd en heeft ter hoogte van
haven De Val gestaan. Het was een
zogenaamde 'veelbladige' stalen
watermolen, die je in de Verenigde
Staten veel ziet. In de oorlog is
de molen door bommen helaas
gesneuveld.
De historie van het gebied gaat
nog een stuk verder terug dan het
jaar 1900. Eigenlijk start deze al
in 1597 als het havenkanaal wordt
aangelegd. Een ander belangrijk
jaar is 1841, het jaar waarin de
Oosthavensluis gebouwd wordt.
Dit is een sluis die overtollig water
uit de polder bij laagwater op het
buitenwater loost. Ter nagedachtenis
aan de aanleg is er nog altijd een
gedenksteen bij het gemaal Zuidhoek
te zien. Aan de havenzijde ligt een
fraaie steen uit datzelfde jaar.
Ook de oude hardstenen peilschaal
is zeker het bekijken waard.
Scheldestromen lente 2022 23
