De Joden in Zeeland Eilandennieuws 25-1-1980
Het was maar een klein aantal dat hier in deze provincie woonde, ongeveer 240
Joden op een bevolking van 258.000 inwoners, toen de oorlog uitbrak.
Ongeveer een vierde deel hiervan was half-Jood, d.w.z. hun vader of groot
vader (moeder of grootmoeder) was arisch, zoals de Duitsers dat noemden,
niet Joods. Er waren vrome Joden, die zich nauwkeurig hielden aan de voor
schriften uit het Oude Testament, aangevuld met latere gebruiken, zoals de
Farizeeën en Schriftgeleerden in de dagen van Jezus die hadden geboden.
Maar er waren ook Joden, alleen door geboorte, die zich nergens aan stoor
den, niet aan de sabbath en de dienst in de synagoge, ook niet aan rein voedsel.
Bijna de helft woonde in Middelburg, verder nog wat in Vlissingen, Zierikzee,
Goes en op enkele dorpen. Alleen Middelburg had een synagoge, waar men
iedere sabbath samenkwam. In Vlissingen en Zierikzee waren er ook, maar ze
deden geen dienst meer.
Om een godsdienstoefening te mogen houden, moesten er minstens tien
kerkelijk meerderjarige mannen (boven 12 jaar) bij elkaar zijn en door de
terugloop gelukte dat niet meer.
In Goes waren er nooit genoeg geweest, evenmin als in Terneuzen en op de
dorpen.
Twee groepen
Om even terug te gaan in de geschiedenis: in Middelburg zijn er twee soorten
Joden geweest. Eerst de Portugese, die uit Spanje en na hun verdrijving hieruit
naar Portugal uit dit land kwamen. Ze kregen een eigen begraafplaats aan de
Jodengang, die nog intact is, de grafstenen liggen op de grond. De eerste be
grafenis had plaats in 1656, de laatste in 1721. Toen zijn ze uit Middelburg
vertrokken. Het beviel hun hier niet meer. Vooral met de kerkeraad van de
Gereformeerde (Hervormde) kerk, die voor de zuivere leer moest waken, ont
stond nogal eens wrijving. Bovendien begon de handelsbloei hier af te nemen
en ze meenden in Amsterdam beter af te zijn. Daar staat nog een mooie
synagoge van deze groep.
Bovendien kwamen hier Duitse Joden uit Oost-Europa wonen en daarmee
konden ze niet goed opschieten. Deze groep heeft in 1704 in de Herenstraat een
synagoge gebouwd. Een soort schuilkerk, niet vlak aan de straat maar wat
achteraf en door een smalle gang te bereiken.
Op zaterdag 11 mei 1940 zullen ze hier wel hun laatste dienst gehouden
hebben, vermoed ik. Een week later waren de Duitsers hier.
Na de capitulatie op 14 mei vocht Zeeland nog door. Maar toen op vrijdag 17
mei Middelburg gebombardeerd werd en de hele binnenstad afbrandde,
konden de Zeeuwen, geholpen door de Fransen, het niet meer volhouden en
moesten ze zich overgeven. Heel wat Joden zijn toen de Schelde overgestoken
om te proberen via België en Frankrijk naar Engeland uit te wijken. Het is hun
niet gelukt; de Duitsers waren toen al in Frankrijk en daar werden ze tegen
gehouden en moesten naar Zeeland terugkeren.
De chirurg van het Middelburgse ziekenhuis, dr. Koch, is er in geslaagd Enge
land te bereiken.
Maatregelen
Zoals overal in ons land werden ook hier de vernederende bepalingen tegen
over Joden ingevoerd.
Omdat er zo weinig woonden, kan ik me niet meer goed herinneren, hoe vaak
17
