de jaren 1940 - 1945 door de vijand meedogenloos weggerukt en omgebracht
werden, omdat zij waren van Joodse stam. Mogen hun zielen rusten in des
Almachtigen schaduw'.
Middelburg,
L. van Wallenburg
Uit de P.Z.C. van 26-11-1969
ZELANDICA
Gedurende de 17e eeuw blijft Amsterdam de belangrijkste woonplaats voor de
joden; en eerst in de 18e eeuw verrijzen de openbare synagogen elders, waarbij
Middelburg, Rotterdam, Den Haag en Amersfoort de rij openen'.
Van 'Joodsche Natiën' tot Joodse Nederlanders; een onderzoek naar getto- en
assimilatieverschijnselen tussen 1600 en 1942, is het onderwerp waarop C.
Reijnders dit jaar aan de rijksuniversiteit te Utrecht promoveerde. Het woord
getto in engere betekenis is een alle kanten ommuurde jodenwijk. Als men het
over het Amsterdamse getto heeft, dan zijn alle auteurs het er over eens dat
men in Nederland eigenlijk geen gedwongen maar een vrijwillig getto kan
onderkennen. Over het woord getto is nog al veel te doen geweest, maar ver
moedelijk is het van Italiaanse oorsprong, althans in de betekenis van ver
plichte verblijfplaats voor de joden wordt het in 1516 voor het eerst in Venetië
vermeld. Buiten Middelburg is het de provincie Zeeland geweest, die de minste
aantrekkingskracht op de joden heeft uitgeoefend. 'In 1809 wonen er (met uit
zondering van Zeeuws-Vlaanderen) in totaal 286 joden, van wie 72 over 7
plaatsen buiten de hoofdstad verspreid'.
De generaliteitslandenmet name Zeeuws-Vlaanderen, hebben geen aantrek
kelijkheid voor vestiging van joden gehad. Het stadsbestuur van Middelburg
heeft in 1641 aan Engelse Portugese joden officieus verlof gegeven tot het
houden van diensten. In 1645 keert een aantal joden uit Brazilië terug en
vestigt zich in de stad. De kerkeraad is er tegen, maar het stadsbestuur echter
staat hen een begraafplaats buiten de vesten, de Jodengang, toe.
Op deze begraafplaats zijn de Portugese joden, tot uit Antwerpen toe, begra
ven. In een huis op de Rouaanse Kaai werden synagogediensten gehouden.
'In 1683 staat men aan een jood burgerrecht toe, hij mag lid van het tabaks-
verkopersgilde worden en met een tafeltje snuiftabak op de beurs staan'.
Op den duur ontstaat een Hoogduitse gemeente met een begraafplaats aan de
Walensingel. De synagoge aan een gang in de Herenstraat wordt in 1705 in
gebruik genomen. Het aantal joden te Middelburg bedraagt in 1809: 214, in
1849: 353, waarbij wordt vermeld dat in twee stadswijken ongeveer 70 procent
van de jonden woont, met andere woorden een vrijwillig getto. In 1941 wonen
54 Nederlandse en twee buitenlandse joden in de stad. Het werk is opgedragen
aan al degenen 'die er niet meer zijn'. Van de twaalf stellingen bij het proef
schrift noemen we er twee: aangezien het joodse middelbaar onderwijs al tien
tallen jaren de vijfdaagse schoolweek in praktijk brengt, moet dit ook voor het
overige middelbaar onderwijs geen onoplosbaar probleem zijn, en: zolang een
ongehuwde dame slechts door het huwelijk of het hoogleraarsambt de titel van
mevrouw kan verwerven, is er sprake van een discriminerend taalgebruik.
19
