DE KOUSTEENSE DIJK IN MIDDELBURG -
EEN VERNOEMINGSNAAM?
Het is moeilijk een bevredigende betekenis te geven van de naam Kousteense
dijk in Middelburg. Kareis heeft enige tijd geleden in De Wete de stelling inge
nomen dat deze dijk 'herrinnert aan de aanvoer van kousteen natuursteen)
(koud in tegenstelling tot gebakken steen)'. Overtuigend klinkt dit niet. Stond
natuursteen inderdaad bekend onder de naam kousteen of koude steen?
Nergens kon ik een bevestiging hiervoor vinden. De tegenstelling doet denken
aan die tussen een warme en een koude bakker. Het brood verandert daardoor
niet van temperatuur op het moment van konsumptie.
De Kousteense dijk bevindt zich aan de zuidzijde van de in 1540 binnen de stad
getrokken nieuwe haven. De noordelijke kaden langs deze haven kregen
kaai-namen, de zuidelijke werden dijk genoemd. De kaaien werden na 1540
redelijk snel bebouwd met woningen. De bebouwing van de dijken kwam
echter pas goed op gang in het eind van de 16e en het begin van de 17e eeuw
toen het inwonertal van Middelburg snel toenam en ook de handel en nijver
heid weer opbloeien. De meeste bebouwing op de dijken bestond uit pak
huizen. Een illustratie van de relatief late ontwikkeling van de dijken is het
jaar waarin ze het eerst in bronnen voorkomen.
Van de Kousteense dijk horen we pas in 1590. Gesproken wordt dan van de
'Cauwensteensen dijck'. Via 'Cauwensteensen dijck' (1606) en 'Couwsteen-
schen dijck (1624) is de naam al snel geworden tot de huidige.
Bebouwing van een straat maakt naamgeving noodzakelijk. In het eind van de
16e eeuw werden veel nieuwe straten in Middelburg aangelegd, waardoor
derhalve veel nieuwe namen gegeven moesten worden. Het resulteerde vaak in
zakelijke namen, ontleend aan de bedrijvigheid die er werd uitgeoefend:
Volderijlaagte, Kalkstraat, Vissersdijk.
De naam Kousteense dijk is evenwel mogelijk ontleend aan een bizondere
gebeurtenis die zich in deze periode afspeelde. Bij de belegering door Farnese
van Antwerpen werd het lot van de stad definitief bezegeld toen de strijd om
de Cauwensteinse dijk, noordelijk van Antwerpen gelegen, in het voordeel van
de Spaanse veldheer uitviel. De identieke spelling van de dijk bij Antwerpen en
die in Middelburg in 1590 is opvallend. De mogelijkheid van een vernoemings-
naam is daarom de moeite van het analyseren waard.
De Cauwensteinse dijk bij Antwerpen
Op het hierbij afgebeelde fragment van de kaart van W.T. Hattinga van
Staats-Vlaanderen van 1745 loopt de Cauwensteinse dijk van de Kruisschans
aan de Schelde in noordoostelijke richting naar de hogere (zand-) gronden bij
Hoeven. De dijk staat bij benadering loodrecht op de Scheldeloop. De oudere
namen voor deze dijk zijn Orderdamme (1287) en de Sidewende van Ordam
(1355). Pas in de 16e eeuw valt de naam Cauwensteinse dijk. Omstreeks het
midden van de 15e eeuw was nl. aan het eind van de dijk, bij Hoeven, een
'huis van plaisantie' gebouwd of verbouwd door ridder Jan Pot, een rijk man
uit Antwerpen. Het speelhof werd Cauwestein genoemd; stein-namen waren
toen in de mode voor dergelijke speelhoven.
In 1587 is sprake van de dwarsdijk die men noemt de Cauwensteinse dijk. Het
2
