van 'waaier'. Vanwege het houtsnijwerk, waarin het glas werd gevat, sprak
men ook wel van 'snijraam'.
De oudste vulling van het bovenlicht (een benaming, die ik in het vervolg zal
blijven gebruiken) zijn de vierkante glas-in-lood raampjes, zoals wij die op
oude prenten tegenkomen.
Ongetwijfeld herinneren hieraan de bovenlichten met vakjesverdeling, die in
grote variatie ook in Middelburg aanwezig zijn (85). Het aantal vakjes, waarin
het raam wordt verdeeld, verschilt van drie tot zevenentwintig, waarbij de
verdeling in drie rechtopstaande vakjes (31) en in zes vakjes (drie boven en drie
onder) (22) het hoogste scoren.
Toen er de mogelijkheid kwam om een groot bovenlicht te maken, raakte de
vakjesverdeling in onbruik. Er ontstond een unieke kans om deze lege ruimte
naar wens van de eigenaar te vullen. Hierdoor ontstonden zeer fraaie uit hout
gesneden bovenlichten. Helaas zijn vele ervan in Middelburg verloren gegaan
door verwaarlozing, oproer (1787) en niet te vergeten door het bombardement
van mei 1940.
Hoe fraai de Middelburgse bovenlichten er hebben uitgezien kan men
opmaken uit de prent van de plundering en vernieling van enkele panden in de
Noordstraat in 1787. Van al dat fraais, dat stellig kon wedijveren met de
woonhuizen in de andere handelssteden, ook in Zierikzee is er nog veel van te
bewonderen, is in Middelburg slechts een enkel voorbeeld bewaard gebleven!
Een prachtig snijraam bevindt zich in het uit 1774 stammende pand Singel
straat 10/12.
Als een inventarisatie van de ongeveer duizend bovenlichten wordt gemaakt,
dan moeten we tot onze teleurstelling vaststellen, dat een kwart (246) van de
bovenlichten geheel leeg is. Wel is het verrassend te constateren, dat de huidige
bewoners dit vaak als een gemis voelen en op allerlei manieren proberen het
aangezicht van hun huis 'compleet' te maken door er iets in of achter te
plaatsen.
Aardig is het precies in het bovenlicht passende kleedje in het pand 'Zoutkeet'
(Herengracht 108), waarvan de motieven herinneren aan de dakbedekking van
Friese boerderijen.
Een groot gedeelte van de Middelburgse monumentale huizen heeft in het
bovenlicht een rechtopstaand middenhout (198). Kostelijk is het in het
bovenlicht van het pand 'De Witte Duyve' dit recht opstaande middenhout
geflankeerd te zien door twee porceleinen duifjes (Bellinkstraat 31). Een kruis
hout in rechtopstaande stand of maalstand komt veelvuldiger voor (317).
Maar slechts een vierde deel heeft daarop geen enkele versiering (82). Meestal
wordt het midden gemarkeerd door een rondhout (137), terwijl blijkbaar voor
velen het bovenlicht eerst compleet was, als er ook op het rondhout in het
midden een rozet werd aangebracht (95). Deze rozetten verschillen in grootte,
maar vooral ook in kleur. De meeste bleken groen (82) geschilderd, maar ook
witte, goudkleurige, rode, gele en één blauwe kwamen voor. Een exacte telling
werd bemoeilijkt omdat tijdens de waarneming bleek dat door overschildering
de kleuren gewijzigd werden.
Ook komen enkele zeer fraaie combinaties van kleuren voor: goud en zwart
(Herengracht 46), geel op groen (Gortstraat 71).
Tenslotte heeft men op het kruishout enkele figuren aangebracht (3), waarvan
de gouden kroon op het gelijknamige pand aan de Houtkaai 17 een schitterend
voorbeeld is.
Een geheel andere vulling vindt men in de bovenlichten waarin een geome-
22
