GESCHIEDENIS VAN DE GEREFORMEERDE
KERK MIDDELBURG TOT 1917
door S.G. Francke
In 1986 en 1987 werd het archief van de Gereformeerde Kerk Middelburg naar
het Gemeente-archief aldaar overgebracht.
Mevrouw S.G. Francke maakte - in het kader van haar opleiding aan de
Rijksarchiefschool - het oudste gedeelte van dit archief toegankelijk.
Hieronder drukken we een gedeelte af van de inleiding van haar archiefinven
taris, waarin de geschiedenis van de kerk van 1836-1917 wordt behandeld.
P.S.
Afscheiding
Aan het eind van de 18de, begin van de 19de eeuw rees er binnen de toenmalige
Gereformeerde Kerk (vanaf 1816 Nederlandse Hervormde Kerk) een groeiend
verzet tegen de toenemende vrijzinnigheid in deze kerk. Sommigen gingen er
toe over thuis in kleine kring godsdienstoefeningen te houden. Of men bezocht
dominees die de rechte leer preekten. Later verzette men zich niet alleen tegen
de verlichte preek- en denkwijze van de predikanten, ook tegen de in 1816 door
Koning Willem 1 opgelegde kerkelijke organisatie, vastgelegd in het Algemeen
Reglement. Voor die tijd had de organisatie berust op de kerkorde zoals die
was bepaald op de Synode van Dordrecht (1618-1619). Het duurde tot 1834
voor het tot een echte breuk kwam met de Hervormde Kerk in Ulrum (Gro
ningen). Op tal van plaatsen werd het voorbeeld van Ulrum gevolgd en werden
gemeenten van afgescheidenen gevormd. Kerkdiensten van deze afgescheide
nen werden echter door de overheid onmogelijk gemaakt 1). Het was verboden
samenkomsten te houden op grond van het feit dat bijeenkomsten van meer
dan 20 personen zonder toestemming van de regering niet waren toegestaan.
Na diverse Koninklijke Besluiten waarin de voorwaarden voor het stichten van
een kerkgemeente versoepeld werden, kwam er in 1853 een wet waarbij de tot
dan toe vereiste koninklijke toestemming voor het stichten van een kerkge
meente kwam te vervallen 2).
In Middelburg duurde het tot 1836 voor het kwam tot een 'afscheiding'.
10 Maart 1836 zijn 'op onderlinge begeerte en verzoek' vergaderd ten huize
van Cornelis van Assendelft op de Wal B 103 enkelen die de Nederlandse Her
vormde Kerk de rug hebben toegekeerd. De groep beschouwt zich als de Af
gescheiden Gemeente van Middelburg.
Willem Brombacher, loodgieter, gaat het gezelschap voor. Hij stelt voor te
wachten tot de rechtzinnige predikant uit Biggekerke breekt met de Hervorm
den en hem dan te beroepen 3).
Deze predikant, ds. H.J. Budding, wordt inderdaad 'leeraar' van de Afge
scheidenen, zij het van alle Afgescheiden Gemeenten in Zeeland.
De beginjaren van de gemeente zijn verwarrend en ontmoedigend.
De gemeente krijgt al spoedig problemen met de burgerlijke overheid in
verband met de verboden samenkomsten. Bovendien ontstaat er een conflict
met ds. H.J. Budding. Deze wil niet meer preken op plaatsen waar de nieuwe
4
