windrichting-straten zijn, die we zouden kunnen onderscheiden in 'richting-straten' en 'ligging
straten', De ene groep heet naar de richting van de straat, en haaks daar op heet de andere
groep naar de ligging in een regelmatig stratenpatroon, d.w.z. waarin verschillende straten
dezelfde richting hebben. Zo lopen in Middelburg de Noordstraten en de Noordweg in
noordelijke richting en gaat inZierikzee de Weststraat naar het westen, maar in Westkapelle
ligt de Zuidstraat oost-west, en die is dus vernoemd naar zijn zuidelijke ligging in het
stratenpatroon. De Zoutelandse Noordstraat behoort tot de tweede groep; hij ligt oost-west
en beduidt dat hij ten tijde van het ontstaan van zijn naam de noordelijkste was van 2 of meer
oost-west lopende straten. Ik zeg'of meer', omdat in het aan de zuidkant onder duin en strand
verdwenen deel van Zoutelande gerust een derde parallel-straat kan hebben gelegen, die dan
bijvoorbeeld 'Zuidstraat' zou kunnen hebben geheten: ook in Westkapelle zijn Noordstraat
en Zuidstraat eikaars pendant.
V. De naam Zoutelande
Deze naam is voor de stadsrecht-kwestie niet van belang, maar nu ik toch over Zoutelande
aan het schrijven ben, wil ik de naam niet onbesproken laten. De meest gebruikelijke uitleg is
eenvoudigweg 'zoutland', maar vanwege de dialectuitspraak 'zoetelande' wordt er ook wel
aan 'zoet land'gedacht, ener is ook 'zuidland' geopperd. Mocht'zout land' niet kloppen, dan
is dit wel een heel oude misvatting, want in 1279 wordt Zoutelande voor het eerst genoemd, en
wel ineen Latijnse tekst die spreekt van Salsa Terra, dus zout land. Het vroegere zilte karakter
van het gebied lijkt te worden onderstreept door de voormalige Zoute Ee benoorden de kerk,
en aan de oostkant door de Langendam en Werendijke. 'Zout' komt ook in andere Zeeuwse
toponiemen voor, bijv. in Salsa Terra bij Oostburg en in diverse Zoutepolders. 'Zoet land'
lijkt in dit kader minder te passen, tenzij hier aan de binnenkant van de duinen een gebied
vroegtijdig verzoet was door uit het duin omlaagzakkend regenwater, waaraan ook de
Willibrordusput lijkt te herinneren. 'Ou' en 'oe' wisselen elkaar als klank en als schrijfwijze
sterk af in diverse talen en dialecten, en we moeten dus met het zoete van Zoutelande wel
voorzichtig zijn.
Een betekenis 'zuidland' lijkt slechts denkbaar als een vanuit de steeds bewoond gebleven
zeekuststrook gegeven benaming, omdat van daaruit in zuidelijke richting gezien in de vroege
middeleeuwen het kustland achter Zoutelande werd onderbroken door de kreek die benoor
den Valkenisse diep doordrong in Walcheren. Ertegen pleit dat al van vóór het jaar 1000 het
zuiden in diverse toponiemen met een'u'en niet met een'ou'geschreven werd. Dit lijkt niet te
kloppen voor Souburg, dat immers zuidburg betekent, maar deze schrijfwijze dateert pas uit
de 15e eeuw. Tevoren was het Sutburch en Subburch.
VI Besluit
Uit het verre verleden komt helaas geen helder beeld van een stad Zoutelande tot ons, maar
vast staat dat:
a. tussen 1256/ 58 en 1328 het hoogste Zeeuwse gerecht sprak over de keur van Zoutelande;
b. midden 15e eeuw Zoutelande door overheidsinstanties als stad werd betiteld, zij het in één
adem met Westenschouwen dat geen stadsrecht heeft bezeten, zodat ook Zoutelande hier
als stad in economische zin kan zijn bedoeld;
c. in het huidige stratenplan een rastervormige opzet te zien is die kenmerkend was voor
gestichte steden.
Daar tegenover staat dan dat van de tekst van een Zoutelands stadsrecht geen spoor te
bekennen valt, en dat de ambachtsvrouwe van Zoutelande deze plaats in 1499 een dorp
noemt. Ik hoop dat mijn verhaal ertoe zal bijdragen dat men zich meer voor de geschiedenis
van Zoutelande gaat interesseren, en dat men dan meer aan het licht zal weten te brengen, dan
waartoe ik in staat was.
28
