naar de West korter waren dan naar de Oost,
ging dit het weeshuis te veel geld kosten. Toen in
1788 de wees Pieter Provoost terug kwam uit de
West, verzuchtten de regenten dat hij door zijn
veelvuldige korte reizen meer gekost dan opge
bracht had.
Wie denkt dat een reisje voor de V.O.C., de
W.I.C. of de M.C.C. een snoepreisje was heeft
het mis. De kans was groot dat je de reis niet
overleefde. Doeke Roos schrijft in "Zeeuwen en
de V.O.C." (1987) dat tussen 1602 en 1795 van
de rede van Rammekens 336 Oostindiëvaarders
vertrokken. In totaal werden hiermee 1.147 rei
zen voor de Kamer Zeeland ondernomen.
Ongeveer 225.000 opvarenden begonnen hier
hun reis. Hij schat dat van die 225.000 er 50.000
van Zeeuwse afkomst waren.
Hiervan zijn er bijna 20.000 nooit teruggekeerd.
De bemanning moest rekening houden met
allerlei gevaren zoals schipbreuk, ziekte, kaping
en muiterij.
Erik van der Doe en Arnold Wiggers geven in
het artikel "Varen voor de Kamer Zeeland van
de V.O.C. (Zeeuws Tijdschrift 1987, no. 6)
enkele cijfers over het aantal vërgane schepen en
overleden werknemers van de V.O.C.
In de periode 1725 tot en met 1749 vergingen 26
schepen op de heenreis en 44 schepen op de
terugreis. Het aantal thuisvarende schepen dat
verongelukte is bijna tweemaal zo hoog als het
aantal uitvarende.
In de periode januari tot en met oktober 1772
kwamen 26 schepen in Batavia aan. Van de in
totaal 7.484 opvarenden overleden er 1.947.
In het algemeen stierven de meesten op de
heenreis tot Kaap de Goede Hoop. Dit was ook
in deze periode het geval. Tot de Kaap over
leden 1.885 personen. Vanaf de Kaap tot Bata
via 62.
Daarnaast stierven in dezelfde periode in het
hospitaal van de V.O.C. te Batavia nog eens
1.752 mensen. In totaal stierven dus 3.699
werknemers van de V.O.C.
Van die 26 schepen waren zeven schepen van de
Kamer Zeeland. Er waren 1.994 manschappen
op deze schepen. Hiervan overleden er 615.
Ter illustratie een voorbeeld aan de hand van
het journaal van de Oostindiëvaarder de "Zuid-
Beveland". Op 6juni 1771 lag het schip met 369
koppen op de rede van Rammekens. Toen al
begon de ziekten onder 't volk sterk te augmen-
teren". Op 9 juni vertrok het schip. Na veel
problemen zijn ze pas na enkele maanden het
Kanaal gepasseerd. Op 21 juni al "begon de
Loop ijzelijk te woeden" en op 6juli bedroeg,,'/
getal der platleggende impotenten 73", aldus het
journaal. Donderdag 1 augustus is de honderd
ste man bezweken. Om de besmetting tegen te
gaan werd dagelijks het hele schip met kruit en
wierook uitgerookt. Op 24 augustus "zijnde het
getal der overleedene 119 dooden en zeer weijnig
bevaare volk aan boord zig bevindende. Hoopte
verder op Gods goedertierenheid, Amen". Op 22
december bereikte het schip de Kaap na een
ongelukkige reijs met ons weijnig bevaare volk,
die dog nog meest alle met scheurbuijck beset
waaren", is het aantal doden nog opgelopen.
Bij aankomst op 19 juni 1772 op de rede van
Batavia bleken 136 opvarenden te zijn overleden.
„De Weskapelse diek omgae" was bijna het
zelfde als ,,'t hoekje omgaan".
Ie was nog te slecht vó d' Óóst."
Dit werd gezegd van een jongen die nergens
voor deugde.
Ook hier blijkt weer dat de brave jongens die
naar Oost-Indië gingen over het algemeen geen
"brave Hendrikjes" waren.
Voor voorbeelden verwijs ik u naar de vorige
uitdrukking.
Ik kan u nog wel aan de hand van twee
voorbeelden laten zien, dat het de meest zwak
ken waren die gedwongen werden naar Oost-
Indië te vertrekken.
Zo werd in 1643 het Leprozenhuis (melaatsen
huis) te Middelburg opgeheven. Dit tehuis werd
verkocht om een nieuw tuchthuis in Middel
burg te kunnen bekostigen. De bewoners drie in
getal (een meisje en twee jongens) moesten
elders ondergebracht worden. Het meisje werd
in het Tuchthuis geplaatst "omme gekweekt te
worden tot dienstmeid"terwijl "de knechtkens
besteld zijn naar Oost-Indië".
Het andere voorbeeld gaat over een neef van de
predikant Hendrik Antoni Tollé (1729-1798).
Door de goedgeefsheid van de schatrijke Johan
Adriaen van de Perre (1738-1790) kon worden
voorkomen dat Oost-Indië zijn vaderland zou
moeten worden.
Was hij misschien een wees?
10
