ca. 1910. Zeedijk met molen ca. 1935, etc. etc.
Maar toch blijkt het later juist de volledigheid te
zijn die dit boek zo aardig maakt; door middel
van de, voor toeristische doeleinden bestemde,
prentbriefkaarten wordt van ca. 1890 tot begin
jaren zeventig de langzame groei, de ondergang
(driekwart werd in 1944 verwoest) en de weder
opbouw van de smalstad gedetailleerd geïllu
streerd. De beknopte, maar zeer informatieve
historische kaders maken deze publicatie ook
voor niet-Westkappelaars toegankelijk.
Een gouden vondst van de auteurs is, wat mij
betreft, het gebruik van bijnamen bij de identifi
catie van de geportretteerden. Kostelijk zijn
namen als; Leuntje van Michultje van de Kur-
june, Jöös de Kroeper, Leu Dunnit, Miene van
Achteromme de Wegt, Bottul, Kuute, Gelina
van Wantje Kris, Leine de Kaks, enzovoorts.
- Groeten uit Westkapelle, 365 prentbriefkaarten en
fotokaarten van Westkapelle, samengesteld door
Piet Minderhoud, Hans Jongepier en Marian
Roelse. Uitgeverij ADZ, Vlissingen 1994. ISBN
90-72838-11-4 (geb.); prijs 39,95.
De meeste bijdragen van De Sjoel van Zeeland
werden ooit eerder gepubliceerd. De studies zijn
in een nieuwe bundel verzameld, ter gelegenheid
van de herinwijding van de Middelburgse syna
goge tijdens Chanoeka 1994, zonder twijfel hét
Zeeuwse hoogtepunt van de afgelopen decennia.
In 1704 verzocht de joodse koopman Benjamin
Levi een synagoge te mogen bouwen achter zijn
huis in de Sint Janstraat. Voorheen was er in
Middelburg in een woonhuis een synagoge
gevestigd, aan de Rouaanse Kaai, maar met de
bouw van een "echt" gebedshuis kwam Mid
delburg de eer toe, de eerste plaats buiten
Amsterdam te zijn waar een synagoge verrees
(Nu er weer diensten worden gehouden, is hij
trouwens de op één na oudste die nog daadwer
kelijk als synagoge in gebruik is). Toen in 1942
de Middelburgse joden naar Amsterdam wer
den gevoerd, kwam de synagoge leeg te staan.
Na nog een tijdje als opslag voor inbeslagge-
nomen radio's te hebben gefungeerd, werd het
gebouw in 1944 door geallieerd artillerievuur
zwaar beschadigd. Tot ver in de jaren tachtig
bleef de ruïne een aanfluiting voor de monu-
mentenstad Middelburg: in 1962 werd het ge
bouw gewoon vergeten en niet in het monumen-
tenregister opgenomen, vandalisme kreeg vrij
spel en ook bleven de restanten helaas niet
gevrijwaard van anti-semitische graffiti.
Gelukkig kon beginjaren negentig, na een lange
voorbereidingstijd, aangevangen worden met
de herbouw.
De restauratie-architect, J.H. Sinke, verhaalt in
een van de bijdragen op boeiende wijze over de
uitgangspunten in het ontwerp. Binnen het
sobere, strakke interieur neemt van oudsher de
Aron Hakodesj („HeiligeArke", waarde torah-
rollen worden bewaard) een dominerende posi
tie in. De deuren zijn opgesierd met prachtige
reliëfs van de hand van Appie Drielsma. Als
essentiële elementen zijn verder de vrouwengale
rij en de biema, een centrale verhoging waarop
de Torah werd gelezen, behouden. Ook is bij de
restauratie de Mikwe teruggevonden, de reli
gieuze bad- en wasruimte; deze is in het ontwerp
in verwoeste staat gehandhaafd en ondersteunt
daarmee de functie van herdenkingsplaats.
Het contrast tussen het gereconstrueerde, oor
spronkelijke exterieur en het in eigentijdse
vormen ingevulde interieur verbeeldt de breuk
in de geschiedenis van de synagoge en symbo
liseert daarmee de geschiedenis van de Joodse
gemeenschap.
In de bundelstudies is uitgebreid aandacht
besteed aan het Middelburgs Joodse verleden.
Natuurlijk aandacht voor Marco Perez, een van
de steunpilaren van Willem de Zwijger.
Aandacht ook voor Jacob Juda Templo Leon,
die een beschrijving en een maquette van de
tempel van Salomo vervaardigde en daarmee
internationale aandacht trok. En natuurlijk niet
in de laatste plaats aandacht voor de in Middel
burg overleden Menasse ben Israël, die in
Nederland allang vergeten is, maar in de Engel
se en Amerikaanse geschiedschrijving nog steeds
een prominente rol speelt, omdat het onder
meer aan zijn inspanningen te danken is, dat
Cromwell weer Joden toeliet in Engeland. Ook
passeert in de bundel Mare Herman Boasson de
revue, de wethouder van Middelburg die tevens
een manufacturenzaak aan de Markt bezat,
waar men terecht kon voor klederdrachtstoffen.
Een prachtige en waardevolle bundel, waarin
ook de kwaliteit van de foto's de aandacht
verdient, het aanschaffen meer dan waard!
- De Sjoel van Zeeland. Een bundel studies, uitgege
ven ter gelegenheid van de herinwijding van de
Middelburgse synagoge door A. Vos (e.a.).
Samenstelling en eindredactie: P.W. Sijnke.
Uitgeverij Den Boer/De Ruyter 1994. Prijs 18,50.
Tiny Polderman
25
