Aan de overzijde van de Molenberg ligt de
Seisdam. Om de Duitse militairen op sek
sueel gebied aan hun trekken te laten
komen, had men daar op de nummers 22
en 24 een bordeel gevestigd. Om onge
wenste blikken tegen te gaan, waren de
ramen witgekalkt.
Via de Seisdam bereiken we Achter de
Houttuinen. De op nummer 30 gelegen
Kloveniersdoelen heetten toen nog Militair
Hospitaal. Ook daarin waren Duitsers
ondergebracht; ervoor stond ook weer zo'n
'schwarz-weiss-rot' geschilderd wacht
huisje. Na de bevrijding werd het Militair
Hospitaal geruime tijd gebruikt als gevan
genis voor mannelijke collaborateurs. De
uitdrukking "hij zit in het Hospitaal" bete
kende toen niet dat men aan een medi
sche behandeling werd onderworpen. Zij
gaf aan dat men geïnterneerd was.
Het Militair Hospitaal de rug toekerend,
wandelen wij via de Langeviele en de
Markt naar de Gravenstraat. In de vroege
re Gereformeerde School op nummer 63
was onder andere een afdeling van de
Reichsarbeitsdienst gelegerd. In deze op
militaire leest geschoeide organisatie dien
den Duitse jongeren ongeveer zes maan
den, waarna de mannen in de Wehrmacht
werden 'einberufen'. De Reichsarbeits
dienst werd onder andere ingezet bij de
bunkerbouw, de wegaanleg en het maken
van versperringen.
In het voorgaande heb ik opgesomd in
welke Middelburgse huizen/gebouwen de
bezetter was gehuisvest. Het betreft hoofd
zakelijk de binnenstad en ik ben mij ervan
bewust dat het overzicht niet volledig is.
Ook over het buitengebied valt nog wel
iets te zeggen, bijvoorbeeld over de
Nieuwe Vlissingseweg. Daar werd bij de
huidige Pyramidehoeve het schootsveld
verruimd door een aantal woningen af te
breken. Bovendien werden daar een mijn
enveld en een tankversperring aangelegd.
Ook de buurt 't Zand ontkwam niet aan
vordering van huizen. Tussen 1 en 10
augustus 1942 werd in de Baarsjesstraat
en de Burgerweidestraat een aantal wonin
gen gevorderd, die op 17 november 1942
weer werden vrijgegeven. Na de ontrui
ming bleken de woningen flinke schade te
hebben opgelopen. Na het lezen van het
onderhoudsrapport uit die dagen vroeg ik
mij af of op 't Zand de voorlopers van de
tegenwoordige Duitse Autonomen aan het
werk waren geweest. Het rapport vermeldt
onder andere:
1alle houtwerk zwart van vet en olie;
2. veel houtwerk zwaar beschadigd, onder
andere vensterbanken, kozijnen en trap
pen;
3. trapleuningen afgerukt;
4. veel deurkrukken beschadigd of afge
rukt;
5. bijna alle schuurdeuren uit de scharnie
ren geslagen;
6. veel vloeren en stukadoorswerk bescha
digd;
7. kastplanken verdwenen;
8. gasleidingen losgerukt;
9. veel ruiten gesneuveld.
Men was tot 24 december 1942 bezig met
het uitvoeren van reparaties.
Enkele locaties resten nog. Een daarvan is
Toorenvliedt aan de Koudekerkseweg, dat
als divisiehoofdkwartier heeft gefungeerd.
Dan is er nog Veldzicht aan de Oude Vlis
singseweg. Daar lag de Feldgendarmerie,
de Duitse militaire politie. Die had onder
andere tot taak de orde onder de troepen
te handhaven, militaire transporten te
begeleiden en krijgsgevangenen te bewa-
