heer Vermaze vertelde mij dat men vanaf
deze 'ijskelderbaan' met gemak het bevro
ren water van de vest kon bereiken.
In 1982 of 1983 werd de ingang van de ijs
kelder om veiligheidsredenen dichtgemet
seld.
Een tweede ijskelder
In 1774 werd in Middelburg een tweede
ijskelder aangelegd. Uit een afschrift van
het register van cijnsen blijkt Cornelis de
Pauw op 12 november 1774 drie schellin
gen en vier penningen per jaar schuldig te
zijn voor een erve op het bastion achter de
Oostersestraat 'tot het zetten van een ijs
kelder'.
Vermoedelijk dezelfde ijskelder wordt in de
gedrukte Handelingen van de Gemeente
raad van Middelburg van 26 januari 1887
vermeld. Op deze dag werd in de vergade
ring van de gemeenteraad het verzoek van
banketbakker Willem Hendrik Gravestein
aan Burgemeester en Wethouders van
Middelburg behandeld. Hij vroeg om zijn
ijskelder, gelegen nabij de Koepoort, op
dezelfde voorwaarden als zijn voorgangers
te mogen vullen met ijs uit het naast deze
kelder gelegen gedeelte van de vest. De
gemeenteraad nam het advies van B&W
over om dit toe te staan op dezelfde voor
waarden waarop in 1883 een gedeelte van
de vest was verhuurd aan de Middelburg
se kunstboterfabriek (margarinefabriek).
Zodoende kon banketbakker Gravestein
250 centiaren wateroppervlakte onder
hands huren voor een bedrag van een gul
den per jaar tegen betaling van de op
deze verhuring vallende kosten. Hieronder
viel het herstel van schade aan het bol
werk bij het met de kar vervoeren van het
ijs naar de kelder.
W.H. Gravestein adverteerde in 1888 in
het Domburgsch Badnieuws als 'confiseur-
patissier' in de Lange Delft en in de Lange
Noordstraat. Zijn specialiteiten waren 'lady
plum- en poundcakes die zich geruimen
tijd als versch houden' en de 'eenige echte
Zeeuwsche letterkoek'. Verder verkocht hij
paling en garnalen in gelei. Bestellingen
voor Domburg werden gedurende het bad
seizoen franco geleverd.
W.H. Gravestein liet B&W van Middelburg
in november 1894 weten dat de aan hem
op 21 oktober 1887 verleende concessie
tot het inzamelen van ijs in de vest inge
trokken kon worden en in de Middelburg-
sche Courant van 28 december 1894 bood
hij zijn ijskelder te huur aan. Nader onder
zoek zal moeten uitwijzen of hij of een
eventuele opvolger de ijskelder is blijven
gebruiken, maar nu met geïmporteerd ijs
uit Scandinavië, of dat de aankoop van
koelmachines leidde tot het afstoten van
deze kelder. Het is mij niet bekend of van
deze ijskelder nog restanten over zijn.
Ijsfabrieken in Middelburg
De eerste beroepsgroep die overging tot
het machinaal vervaardigen van ijs, waren
de bierbrouwers. Voor de productie van
ondergistend bier hadden zij zeer veel ijs
nodig.
Bierbrouwerij De Vijfhoek van de firma
Luteijn in Middelburg, die in 1887 en 1895
nog toestemming van de gemeente kreeg
voor het hakken van ijs uit de vest, ontving
in 1906 een vergunning voor de aanschaf
van een ijsmachine en beval zich vanaf
dat jaar in advertenties tevens aan als ijs
fabriek. Hierbij werd benadrukt dat het uit
zuiver duinwater vervaardigde ijs beant
woordde aan alle eisen der hygiëne.
In Middelburg werd ook een fabriek opge
richt die zich alleen op de fabricage van ijs
