samen met nog 36 andere Middelburgers,
tot de hoogst aangeslagenen in 's Rijks
directe belastingen.
In zijn winkel werden naast chocolade ook
vijgen en koffie en andere kruideniers
waren verkocht. Het crediteurenboek gaat
door tot april 1896. In het Verslag van Bur
gemeesters en Wethouders wordt de cho
colademolen voor het laatst genoemd in
1894. Zeer waarschijnlijk is Fak Brouwer
gestopt wegens ziekte, want in zijn over
lijdensadvertentie staat: 'na een smartelijk
lijden'. In de Middelburgsche Courant van
19 mei 1898 staat naar aanleiding van zijn
begrafenis een kort bericht over zijn per
soon: '...een eenvoudig man, die zonder
veel ophef in verschillende betrekkingen
trachtte mede te werken om de maat
schappij van dienst te wezen.'
Slot
Van Schagen schreef dat er initiatief zat in
de naam Fak Brouwer. Daarin heeft hij
gelijk. Uit alles blijkt dat deze familie goed
geboerd heeft. Niet alleen als chocoladefa
brikanten, maar - misschien in de eerste
plaats - als handelaren en grondeige
naars. Ze deden ook in verzekeringen en
bezaten vele aandelen, zowel binnen- als
buitenlandse.
Een broer van Jan Mzn., Jan Frangois,
was eigenaar van de steenfabriek 'Suzan-
na Johanna' (de naam van zijn vrouw) aan
de Nieuwlandseweg en deed in verzeke
ringen. Een andere broer, Pieter, woonde
in het grote herenhuis bij het Marnixplein
te West-Souburg en was daar lid van de
gemeenteraad in de jaren 1895-1899.
De herinneringen die Van Schagen had
aan deze familie, waren tevens die van
dingen die op hun einde liepen. 'Was hier
een zekere fataliteit doende?', zo vroeg hij
zich af. De steenfabriek heeft gewerkt van
1879 tot 1895 en aan de chocoladenijver
heid van de Fak Brouwers, en tevens die
van Middelburg, kwam een jaar eerder een
einde.
De reden dat de chocoladefabriek sloot,
was de ziekte van Jan Fak Brouwer en het
onbreken van een opvolger. Zoon Abra
ham zocht in 1891 zijn geluk in de Ver
enigde Staten van Amerika. Omdat hij
geen mannelijke nazaten had, is de fami
lienaam in mannelijke lijn uitgestorven.16
Gesteld kan worden dat de familie Fak
Brouwer een belangrijke rol heeft gespeeld
in Middelburg. In het economisch leven als
handelaren en werkgevers, in het maat
schappelijk leven als leden van de Kamer
van Koophandel, het bestuur van de
Godshuizen en van de vereniging 'Uit het
Volk - voor het Volk'. In de Doopsgezinde
Gemeente bekleedden enkelen de functie
van kerkenraadslid, boekhouder en kas
sier."
De familie behoorde niet tot de regenten of
het patriciaat, maar zeer waarschijnlijk wel
tot de upper middle class. Het is niet
onmogelijk dat het Doopsgezind en koop
man zijn daarbij een belangrijke rol heb
ben gespeeld in de standenmaatschappij
van het negentiende-eeuwse Middelburg.
E. van Wijk
Mijn dank gaat uit naar de leden van de Werk
groep Stadsgeschiedenis; in het bijzonder Piet
Smallegange, die de eerste versie van dit artikel
zeer kritisch heeft doorgelezen. Ook Jan Roose
dank ik voor zijn op- en aanmerkingen.
Noten
1. J.C. van Schagen, 'Buitenwereld, Seissingel
