Prxtereunt
et Imputantur
Oude zonnewijzers op Walcheren
De schaduw van de zon en de plaats op
aarde bepalen de tijd. Elke zonnewijzer
heeft een schaduwgever of een stijl die
hier onder een hoek van 51,5 graden met
het horizontale vlak naar de poolster moet
wijzen. Als de zon op zijn hoogste punt in
het zuiden staat, dus recht boven de meri
diaan, is het 12 uur plaatselijke zonnetijd.
Dat is de tijd die de oude zonnewijzers
aanwijzen. Men keek op de zonnewijzers
en zette daar de klok op gelijk.
Het heeft dus geen zin om de zonnetijd te
vergelijken met de tijd op uw computerge
stuurde horloge. Door tijdsafspraken en de
onregelmatige omloop van de aarde om
de zon klopt dat nooit. Die afwijkingen kan
men vinden in tijdvereffeningstabellen en
op pagina 718 van Teletekst, waar van dag
tot dag de hoogste stand van de zon in het
zuiden wordt gemeld voor 5 graden oos
terlengte (ol). De aarde draait in 4 minuten
1 lengtegraad. Walcheren ligt gemiddeld
op 3,5 graden ol, dus 1,5 graden weste
lijker en 6 minuten later. Met dit gegeven
kan men eenvoudig de kloktijd van het
hoogste punt van de zon op Walcheren
berekenen.
Reiszonnewijzers
In het Zeeuws Museum bevindt zich een
olieverfportret uit 1607 van Johan Rader-
macher (Aken 1538-Middelburg 1617).1
Afkomstig uit Antwerpen, vestigde hij zich
om geloofsredenen in 1599 in Middelburg.
Hij was een typische humanistisch-protes-
tantse koopman.2
Op het schilderij is naast allerlei attributen
een reiszonnewijzertje te zien (afb. 1). Het
bestaat uit een kubusvormig blokje met
aan drie zijden halfronde verticale uur
schalen. De scherpe randen geven de tijd
aan. Dwars op de uurlijnen zijn zogenaam
de datumlijnen te zien, die eindigen in de
tekens van de dierenriem. Het zonnewij-
zertje was bestemd om binnen op een
vensterbank geplaatst te worden. Het
Afb. 1. Het reiszonnewijzertje van johan
Radermacher. (Tekening van de auteur)
modelletje dat ik ervan maakte, werkt
goed.
Uit genealogisch onderzoek blijkt dat het
instrument al sedert 1500 in de familie
was. In 1630 is het door een van Radema-
chers zeven dochters nagelaten aan een
neefje in Hamburg. Daarna is er niets
meer van bekend, maar het reiszonnewij
zertje is wel in Middelburg geweest.
Een ivoren diptiek of tweeluik reiszonne
wijzertje is aanwezig in een vitrine in een
van de benedenzalen van het Zeeuws
Museum, vervaardigd in 1604 door Paulus
Reinman (Neurenberg 1557-1607). Het
instrumentje bestaat uit twee rechthoekige
massief ivoren delen die aan de bovenzij
de scharnierend aan elkaar verbonden zijn
(afb. 2). Alle vier de vlakken zijn tesamen
met technisch-instrumentale gegevens rijk
