Vadertje
Ze moete bie die dominie mè is 'n zand
loper an z'n preekstoel 'ange
In het protestantse kerkinterieur kwam
men tot in de negentiende eeuw soms een
zandloper tegen. Dit voorwerp was bijna
altijd te vinden in de omgeving van de
preekstoel. Een enkele keer was het aan
de kuiprand van de preekstoel bevestigd
Interieur van de Hervormde kerk van Grijps-
kerke. Links van de preekstoel staat de zand
loper. (Foto's Ria van den Driest-Louiverse)
en soms hing het aan het klankbord boven
de preekstoel.
De zandloper was het horloge van de pre
dikant. Was het bovenste deel van de
zandloper bijna leeg, dan wist de predikant
dat hij zijn preek moest beëindigen.
Het is zelfs voorgekomen dat een predi
kant werd beboet als hij te lang preekte.
Zo had de kerkenraad van Koudekerke
rond 1700 bepaald dat de predikant om elf
uur zijn preek beëindigd moest hebben. Zo
niet, dan moest hij een boete betalen van
één schelling 0,14). Na half twaalf werd
de boete verhoogd tot twee schelling en
als de preek tot twaalf uur duurde, werd
een boete van vier schelling in rekening
gebracht. In de winter moest hij 's middags
voor de laatste klokslag van vier uur klaar
zijn. Zo niet, dan kreeg hij een boete van
één schelling. Na half vijf werd dat twee
schelling en na vijf uur drie schelling.
Lengte van de dienst
Een dienst van twee uur of langer was
vroeger geen uitzondering. In de Sint
Jacobskerk te Vlissingen waren rond 1750
in de zomer drie diensten. De eerste dienst
begon 's morgens om half zeven en duur
de tot acht uur, de tweede dienst begon
om negen uur en eindigde om elf uur, en
's middags begon de dienst om half twee
en eindigde om vier uur.
De kerkenraad van de Hervormde ge
meente van Middelburg besloot in 1781 de
aanvangstijd van de diensten te wijzigen.
Ze zouden niet meer om half negen maar
om negen uur beginnen. Alleen bij de be
diening van het Avondmaal zou de dienst
nog om half negen beginnen. De stedelijke
overheid, die ook een stem in het kapittel
had, gaf hiervoor haar toestemming mits
zulks geen aanleiding zou geven om de
"predikatiën" te verlengen, maar dat de
godsdienstoefeningen "ten langsten, op de
gewonen tijd, elf ure", zouden eindigen.
Hieruit is op te maken dat de diensten voor
de wijziging in 1781 tweeënhalf uur duurden.
Zandlopers in Walcherse kerken
Met zekerheid is te zeggen dat de doops
gezinde kerk van Vlissingen en de her
vormde kerk van Biggekerke en Grijpsker-