Vadertje Ze moete bie die dominie mè is 'n zand loper an z'n preekstoel 'ange In het protestantse kerkinterieur kwam men tot in de negentiende eeuw soms een zandloper tegen. Dit voorwerp was bijna altijd te vinden in de omgeving van de preekstoel. Een enkele keer was het aan de kuiprand van de preekstoel bevestigd Interieur van de Hervormde kerk van Grijps- kerke. Links van de preekstoel staat de zand loper. (Foto's Ria van den Driest-Louiverse) en soms hing het aan het klankbord boven de preekstoel. De zandloper was het horloge van de pre dikant. Was het bovenste deel van de zandloper bijna leeg, dan wist de predikant dat hij zijn preek moest beëindigen. Het is zelfs voorgekomen dat een predi kant werd beboet als hij te lang preekte. Zo had de kerkenraad van Koudekerke rond 1700 bepaald dat de predikant om elf uur zijn preek beëindigd moest hebben. Zo niet, dan moest hij een boete betalen van één schelling 0,14). Na half twaalf werd de boete verhoogd tot twee schelling en als de preek tot twaalf uur duurde, werd een boete van vier schelling in rekening gebracht. In de winter moest hij 's middags voor de laatste klokslag van vier uur klaar zijn. Zo niet, dan kreeg hij een boete van één schelling. Na half vijf werd dat twee schelling en na vijf uur drie schelling. Lengte van de dienst Een dienst van twee uur of langer was vroeger geen uitzondering. In de Sint Jacobskerk te Vlissingen waren rond 1750 in de zomer drie diensten. De eerste dienst begon 's morgens om half zeven en duur de tot acht uur, de tweede dienst begon om negen uur en eindigde om elf uur, en 's middags begon de dienst om half twee en eindigde om vier uur. De kerkenraad van de Hervormde ge meente van Middelburg besloot in 1781 de aanvangstijd van de diensten te wijzigen. Ze zouden niet meer om half negen maar om negen uur beginnen. Alleen bij de be diening van het Avondmaal zou de dienst nog om half negen beginnen. De stedelijke overheid, die ook een stem in het kapittel had, gaf hiervoor haar toestemming mits zulks geen aanleiding zou geven om de "predikatiën" te verlengen, maar dat de godsdienstoefeningen "ten langsten, op de gewonen tijd, elf ure", zouden eindigen. Hieruit is op te maken dat de diensten voor de wijziging in 1781 tweeënhalf uur duurden. Zandlopers in Walcherse kerken Met zekerheid is te zeggen dat de doops gezinde kerk van Vlissingen en de her vormde kerk van Biggekerke en Grijpsker-

Tijdschriftenbank Zeeland

de Wete | 2002 | | pagina 38