waarin men alleen overdag verbleef, zoals
bij de Arnemuidse zoutketen, maar ook
een vakantiehuisje waarin men meerdere
nachten kon logeren, zoals bij molen De
Verwachting. In de loop van de achttiende
eeuw werden de buitens steeds luxueuzer
en werden er ook tuinen bij aangelegd.
Dergelijke buitenverblijfjes waren voor
zover ik heb kunnen ontdekken, vooral in
handen van mensen uit de middenklasse:
groothandelaren, winkeliers en investeer
ders. Zij waren de eigenaren van de bedrij
ven maar lieten de dagelijkse leiding over
aan een baas, terwijl ze zelf in de stad
woonden. Sommige eigenaren, enkele rijke
regenten zoals Van Visvliet en Van der
Mandere, die hierboven ter sprake kwa
men, bezaten naast hun speelhof bij hun
bedrijf nog een tweede buitenplaats, die
verder weg van de stad lag en groter was.
Men kon daar in de zomer voor langere tijd
verblijven.
Molen De Parel met zijn speelhof was dus
niet uniek. Er zijn meer voorbeelden te vin
den van een combinatie van bedrijfsge
bouw met een buitenverblijf, ook in Zee
land. Het verschijnsel lijkt zich gedurende
de hele achttiende eeuw te hebben voor
gedaan, waarna het in het begin van de
negentiende eeuw is verdwenen.
Martin van den Broeke
1. Peter Sijnke, 'De Parel', in De Faam/De
Vlissinger, 4 september 1985.
2. Zeeuws Archief (ZA), Rechterlijke Archie
ven Zeeuwse Eilanden, inv.nr. 1400; transport
akte van 23 september 1798.
3. Idem, transportakte van 15 mei 1802.
4. Idem, transportakte van 1 mei 1802; adver
tentie Middelburgsche Courant, 22 en 26
februari 1803 en ZA, Archief Rekenkamer D,
inv.nr. 69831.
5. E. van Wijk, 'Molens in Middelburg.
Geschiedenis der plaatselijke molens in de loop
der eeuwen', Alphen aan den Rijn 1985, p. 78.
6. Van Wijk, a.w., p. 80-82.
7. Van Wijk, a.w., p. 79-81.
8. Advertentie Middelburgsche Courant, janu
ari 1775.
9. J. Adriaanse, 'De Kroniek van Arnemuiden
1695-1794', Goes 1995, p. 158.
10. In ieder geval bezat zijn weduwe later die
buitenplaats. Zie advertentie Middelburgsche
Courant van 16 april 1767 ivaarin een veiling
wordt aangekondigd "op 't Hof van Wed. De
Cliever, genaamd Groot Valkenburg, bij Melis-
kerke"en de verantwoording van een andere
veiling op 14 december 1774 voor "Jacoba
Wackier, wed. de Cliever" onder Meliskerke,
zie ZA, Archief Rekenkamer D, inv.nr. 69541.
11. Adriaanse, a.w., p. 117.
12. Adriaanse, a.w., p. 132-133.
13. Adriaanse, a.w., p. 140.
14. Adriaanse, a.w., p. 239.
15. M. van den Broeke, 'Jan Arends. Buiten
plaatsen op Walcheren', Alphen aan den Rijn
2001, p. 118-123.
16. ZA, Archief Rekenkamer D, inv.nr. 69651.
17. Adriaanse, a.w., p. 272.
18. ZA, Archief Rekenkamer D, inv.nr. 69531.
19. Kadastrale Atlas van Zeeland 1832. Brou
wershaven. Serie Schouwen-Duiveland, deel 3,
Middelburg 1999, p. 33-39.
20. 'Zijdebalen - Lusthof aan de Vecht', catalo
gus tentoonstelling Centraal Museum Utrecht,
1981.
21. A.G. Bienfait, 'Oude Hollandsche tuinen',
's-Gravenhage 1943, deel 1, p. 168 en deel 2,
afbeeldingen 209 en 210.
22. Advertentie Goessche Courant, 21 novem
ber 1825.
