De boerin bewaarde de room van enkele
dagen, voegde die bij elkaar en karnde
daarvan boter. Maar soms lukte het niet
goede boter te maken omdat er room bij
zat die zuur of bedorven was.
Bijgeloof
Tot ver in de negentiende eeuw dachten
sommige boerinnen op Walcheren dat, als
het karnen van boter niet lukte, een heks
de boter had meegenomen.
Om toverij te voorkomen gooide de melk
meid soms na het melken van de koeien
wat melk in een hoop koemest. Ook werd
voor het karnen wel een kopje melk in het
privaat 't 'uusje, de beste kaemer of het
gemak) gegooid.
Een smid in Westkapelle beweerde dat hij
een afdoend recept had tegen beheksing
van de karnton. Hij boorde met een ernstig
gezicht enkele gaatjes in de karn, stopte
daarin wat kruiden of een stukje papier
(met een spreuk?) en de heks was be
dwongen.
Anderen legden voor het karnen zuring
zout of poeder van sintepatie2 op de trap
van de melkkelder. Ook schreef men met
krijt een kruis op de buitenkant van de
bodem van de karnton of men stak een
gloeiend stuk ijzer in de melk om de toverij
te ontkrachten. Er waren kooplieden die
tegen hoge prijzen doosjes karnzout ver
kochten, want als je karnzout gebruikte
zou je geen problemen hebben met het
karnen. Niets was minder waar, het karn
zout was gewoon keukenzout.
Botermarkt
In 1932 verhandelden nog dertig tot vijftig
Walcherse boerinnen hun zelfgemaakte
boter elke donderdag tussen twaalf en
twee uur op de Botermarkt in Middelburg.
Het Duitse bombardement op 17 mei 1940
verwoestte de Botermarkt en in datzelfde
jaar kwam er een karnverbod. Na 1945
was er voor de bereiding van boerenboter
vrijwel geen belangstelling meer. Zo kwam
er op Walcheren een eind aan een huisvlijt
die eeuwen heeft bestaan en raakte de uit
drukking De kaern wil nie beutere in
onbruik.
Frans van den Driest
1. Zeeuwse koeien leverden in 2007 gemiddeld
negenduizend liter melk en behoren hiermee tot
de top.
2. Poeder van sympathie (Pulvis Sympatheti-
cus) werd sinds de tweede helft van de zeven
tiende eeuw in Nederland als recept gebruikt.
Het poeder bestaat uit kopersulfaat. Zie 'De
Wete' nr. 2, april 1994.
Geraadpleegde literatuur
- M.J. van Boerendonk, 'Historische Studie
over den Zeeuwschen Landbouw'1935.
-P.J. Bonman, 'Geschiedenis van den Zeeuw
schen Landbouw en van de Zeeuwsche Land-
bomv-Maatschappij'1946.
- H.J.E. Gerlach, 'Landhuishoudkundige
Beschrijving van Walcheren', 1885.
- P.J. Meertens, 'Een Zeeuwse volkskundige
enquête uit 1860', 1961.
- W. Sietema, 'Het grasland op de Zeeuwsche
boerderij', 1936.
- C. Zwagerman, 'De boterbereiding op de
Zeeuwsche boerderij', 1932.
- 'Encyclopedie van Zeeland'deel lil, 1984.
- Provinciale Zeeuwse Courant, 3 november
2007.
