k¥i
Stucwerk en
spitsbogen
Ami
De consistorie van Koudekerke en neogotiek op Walcheren
Met zijn spitse ramen en stucwerk met imi-
tatievoegen is de consistoriekamer van de
kerk in Koudekerke een opvallende ver
schijning. Dit bijzondere gebouw wordt in
zijn voortbestaan bedreigd nu er plannen
zijn het te slopen en te vervangen door
nieuwbouw.1 Tegen dat voornemen is ver
zet gerezen. Het belangrijkste argument
voor behoud van het huidige gebouw is dat
het nieuwe ontwerp niet in de omgeving
zou passen. Wanneer men de ontwerpen
bekijkt, kan dat alleen maar beaamd wor
den. Verder wijst recent bouwhistorisch
onderzoek uit dat het een van de weinige
consistories op Walcheren is die haar inte
ressante ontwikkelingsgeschiedenis heeft
bewaard.2 Bijna overal elders op het eiland
zijn in de afgelopen decennia al oude con
sistories tegen de vlakte gegaan en daar
mee is ook hun ontwikkelingsgeschiedenis
verloren gegaan.
Aan die twee belangrijke argumenten is er
een toe te voegen: het gebouw heeft ele
menten van een bouwstijl die niet veel
werd toegepast in Zeeland; ieder voor
beeld ervan is alleen al daarom het behou
den waard.
Zijn huidige uiterlijk dankt de consistorie
kamer aan een ingrijpende verbouwing in
het begin van de twintigste eeuw. Hoe ver
dienstelijk het resultaat ook moge zijn, het
is de daaraan voorafgaande bouwfase, in
een stijl die we Willem ll-gotiek kunnen
noemen, die het gebouw echt belangrijk
maakt. De neogotische ramen, aange
bracht in 1866, zijn daar een (late) uiting
van. Deze stijl beleefde zijn hoogtepunt
tijdens de regeringsjaren van de genoem
de koning (1840-1849), maar werd ook
daarna hier en daar toegepast. Er zijn in
Zeeland niet veel voorbeelden van be
waard gebleven - weliswaar zijn er tal van
neogotische rooms-katholieke kerken uit
de negentiende eeuw te vinden in Zeeuws-
Vlaanderen en op Zuid-Beveland, maar die
vorm van neogotiek is een andere dan die
in Koudekerke.
Het is niet mijn bedoeling om hier een uit
puttend overzicht te geven van alle gebou
wen in Willem ll-gotiek en andere neo
gotiek op Walcheren. Dit artikel is veeleer
een verkenning van het onderwerp, waar
mee ik het architectuurhistorische belang
van de huidige consistoriekamer wil onder
strepen.
De eerste neogotiek
Neogotiek is een bouwstijl die gebruik
maakt van vormen van de gotiek, een van
oorsprong middeleeuwse bouwstijl. Het
belangrijkste kenmerk van deze stijl is de
spitsboog.
Gotische elementen zijn daarna in de
architectuur eigenlijk nooit meer helemaal
verdwenen. Bij verbouwingen van middel
eeuwse gotische kerken in de zeventiende
en achttiende eeuw kregen nieuw aange
brachte ramen vaak eenzelfde gotische
vorm als de reeds bestaande. Ook kerken
die geheel nieuw werden opgetrokken,
zoals die van Koudekerke die rond het
midden van de zeventiende eeuw werd
gebouwd, kregen spitsboogramen. De
keuze voor spitsbogen in nieuwe kerken
heeft er waarschijnlijk mee te maken dat
indertijd de meeste oude kerken in het
land uit de Middeleeuwen dateerden en
een gotische bouwstijl hadden. Daardoor
werd de gotiek, en vooral de spitsboog,
gaandeweg geassocieerd met christelijke
