31
Democratisch
Het zeerecht was een democratische vorm
van recht. Dat is ons Nederlandse zee
recht gebleven tot de VOC een scheeps
raad instelde, waarmee men de inspraak
van de bemanning - tot dan toe gebruike
lijk - afschafte. Die is er pas in de tweede
helft van de vorige eeuw, zij het indirect,
weer ingekomen met de ondernemings
raden voor de zeerederij.
Het is interessant dat al in de Middeleeu
wen werkgevers en werknemers samen
beslisten over te nemen risico's bij de ar
beid en dat de keur eigenlijk eenvoudiger
en duidelijker daarover was dan het huidi
ge Arbeidsomstandighedenrecht (Arbo-
recht). Dat dit zeerecht het oudste sociaal
recht omvatte, geniet nauwelijks bekend
heid.
Arbo in de Middeleeuwen
Het oude zeerecht hield, naast schadever
goedingsregelingen bij aanvaringen, bepa
lingen in over gages (loon), verlof, ontslag,
boetes en verzorging bij ziekte. Maar ook
over medezeggenschap en over de basis
beginselen van arbeidsomstandigheden
recht. Compleet met advies en instemming
van de bemanning en sancties voor de
schipper - de kapitein in modern Neder
lands - bij niet-nakoming.
Het zij toegegeven, origineel was men niet
in Westkapelle, want dit zeerecht was via
Damme in het begin van de veertiende
eeuw naar Westkapelle gekomen. In Dam
me had men de regelingen op hun beurt
weer overgenomen uit Oléron, een eilandje
bij Bordeaux. Daar had men een keur, de
zogenoemde Röle d'Oléron, waarvan de
oudste schriftelijke overlevering dateert
van omstreeks 1250. Volgens de legende
zou men die gekregen hebben van Eleo-
nora van Aquitanië, de moeder van
Richard Leeuwenhart.1
Men voer op Oléron voor wijn. Op de
heenreis ging er vaak vanuit Groot-Brittan-
nië geïmporteerde en in Vlaanderen ver
werkte wol mee. Hoe het kwam dat Vla
mingen en Zeeuwen, zelfs Zeeuwse vis
sers, daar met hun handel tussen zaten, is
een ander verhaal.2
We moeten ons de schepen uit die tijd
overigens heel wat kleiner voorstellen dan
een vissersschip van nu.
Enkele voorbeelden van sociaal recht
-Artikel I, adviesrecht3
Dit oude zeerecht begint met medezeg-
genschapsbepalingen. Het eerste artikel,
zowel van de Vonnissen4 van Damme als
van het Westkappelse zeerecht en dat van
de Röle d'Oléron, geeft aan dat de schip
per, als er een tekort komt aan voedsel,
scheepstoebehoren ("ghetouwen") mag
verpanden om eten ("victualie") te kopen,
als de bemanningsleden hem dat advise
ren: "by rade van de schipmannen". Met
positief advies, zouden we nu zeggen.
-Artikel II, instemmingsrecht5
De schipper mag, als hij wil uitvaren omdat
hij vindt dat de wind gunstig is, dat pas
doen nadat hij de gehele bemanning heeft
geraadpleegd. Zegt er dan iemand dat het
weer volgens hem te slecht is om uit te
varen, dan moet hij de bemanning laten
stemmen en de meerderheid van stemmen
volgen. Op straffe van persoonlijke aan
sprakelijkheid, mocht het schip vergaan,
"...die meester is sculdich raedt te nemen
met synen schiplieden, seggende, wy heb
ben weer ende windt te zeylen: ware dan
yemandt die seyde, dat het quaet weer
ware, die meester is schuldich over een te
dragen metten meesten ghevolge [de
