17
In 1991 werd de kerkmuur van het Dorpsplein
in Koudekerke gerestaureerd. Sindsdien staat
hij er weer prachtig bij. (foto Aad de Klerk)
1. F. van Mieris, 'Groot charterboek
der graaven van Holland en Zeeland'
IV, Leiden 1756, p. 286. Ook: J.G.C.
Joosting en S. Muller, 'Bronnen voor
de geschiedenis der kerkelijke recht
spraak in het bisdom Utrecht' III,
's-Gravenhage 1910, nr. 123.
2. H.M. Kesteloo, De stadsrekeningen van
Middelburg van 1365-1449, in: 'Archief ZGW'
V (1881), 2, p. 223.
3. W.S. Unger (ed.), 'Bronnen tot de geschiede
nis van Middelburg in den landsheerlijken tijd'
II, 's-Gravenhage 1926 (RGP, grote serie, 61),
p. 543, noot 8.
4. A.G. Jongkees, 'Staat en kerk in Holland en
Zeeland onder de Bourgondische hertogen
1425-1477', Groningen-Batavia 1942, p. 128.
Zie over deze Jan van Domburg o.a.: 'Encyclo
pedie van Zeeland' I, Middelburg 1982, p. 342.
5. Kesteloo, Stadsrekeningen II (1450-1499),
in: 'Archief ZGW' 1885, p. 81.
6. Unger, 'Bronnen Middelburg' I, 's-Graven
hage 1923 (RGP, grote serie, 54), inv.nr. 346.
7. Joosting en Muller, 'Bronnen rechtspraak'
III, nr. 187.
8. Zeeuws Archief, Archief Rekenkamer A,
inv.nr. 262, fo. 40r en 41v.
Middelburgse kleermaker veroorzaakte
daar toen overlast. Als een dolle ging hij
tekeer. "Slaende, smytende ende oick wer
pende met steenen naer een yegelick, zo
wel opt kerckhof als elders."8
Om dat te weten, het verschil tussen kerk
hof en 'elders', was het van het allergroot
ste belang dat de hof rond de kerk duide-
lijk herkenbaar was afgepaald. Alleen zo
kon je de grens tussen gewijde en niet-ge-
wijde grond herkennen. Dat was van be
lang, soms van levensbelang, voor de di
rect betrokkene, de dader. Binnen die
grens was hij veilig. Het was van belang
voor zijn achtervolgers, hetzij particulieren,
hetzij de justitie. Tót aan die grens mocht
de sterke arm reiken. En het was van be
lang voor de derde partij, de geestelijke
overheid, immers de beschermster van de
achtervolgde. Binnen die grens bewaakte
zij de immuniteit, de onschendbaarheid.
Het kerkhof had daarom lange tijd het ka
rakter van een vrijthof, al komen we die
term in Zeeland niet tegen. Het was bevre
digd ofwel afgesloten. Door middel van
een gracht zoals vandaag alleen nog aan
wezig in Dreischor en Noordgouwe; later
meestal door een bakstenen muurtje, een
simpel hek, een haag. Daarom is het voor
ons historisch besef goed dat zo'n muurtje,
na te zijn weggeweest, ook weer kan
terugkeren.
Aad de Klerk
Dit artikel is eerder, maar zonder
bronnenverantwoording, versche
nen in de PZC van 21 oktober
1997.
