44
Een andere kwestie speelde in 1661.
Koopman Mozes de Netto had van een
schipper een "moorinneke" gekregen. De
kerkenraad had gehoord dat De Netto van
plan was het meisje als slavin naar Esse-
quebo te brengen. Omdat het om een ge
doopt meisje ging, was de kerkenraad van
mening dat zij hier moest worden vrijgela
ten. De kerkenraad vroeg het stadsbestuur
De Netto op andere gedachten te brengen,
ervoor te zorgen dat ze vrijkwam en dat er
voortaan geen slaven en slavinnen aan jo
den werden gegeven.
In 1700 ergerde de kerkenraad zich we
derom aan een joods huwelijk. Felix de
Milaan was in Middelburg met de dochter
van zijn zus, een volle nicht, getrouwd.
Ook nu weer verzocht de kerkenraad het
stadsbestuur het huwelijk nietig te verkla
ren. Het stadsbestuur antwoordde zich hier
niet mee te willen bemoeien.
Wat de oorzaak van het vertrek van de
Portugese Joden uit Middelburg is ge
weest, is niet bekend. De teruglopende
handel7 in Middelburg in de tweede helft
van de zventiende eeuw kan een oorzaak
zijn. Waren de Amsterdammers misschien
verdraagzamer dan de Middelburgers en
was Amsterdam dus een betere stad om
het geloof te belijden? In Amsterdam werd
in 1670 besloten een grote Portugese sy
nagoge te bouwen.
Conclusie
Uit het voorgaande kan worden geconclu
deerd dat het stadsbestuur van Middelburg
de Portugese Joden goed gezind was,
maar dat dat niet van de kerk kon worden
gezegd. Vermoedelijk zag het stadsbestuur
dat de joden bijdroegen aan de bloei van
de stad, terwijl de kerk vond dat ze te veel
afweken van hun opvattingen en bang wa
ren dat de joden te veel invloed kregen.
Gelukkig verstomde de kritiek van de kerk
toen in de zeventiende eeuw joden uit
Duitsland en Polen (Asjkenazische Joden)
zich in Middelburg vestigden en in 1705
een synagoge aan de Sint Janstraat in ge
bruik namen.
Frans van den Driest
1. Een schild is een gouden Franse munt, die
sinds 1337 in gebruik was. De munt werd ook
wel zetelaar ofklinkaart genoemd.
2. Een Arnoldsgulden is een gouden munt van
hertog Arnold van Gelre (1423-1465).
3. Een groot had de waarde van een halve stui
ver.
4. Maraan is mogelijk afgeleid van het Spaanse
'marrano', varken. Het zou te maken hebben
met het joodse verbod varkensvlees te eten. Met
maranen worden Spaanse en Portugese Joden
bedoeld die gedwongen waren zich tot het
christendom te bekeren, maar die in het geheim
hun joodse rituelen bleven gebruiken.
5. In 1492 dwong de katholieke korting van
Spanje de joden zich tot het christendom te be
keren of om het land te verlaten. In 1497 deed
Portugal hetzelfde.
6. De oudste grafsteen is van 1656, de jongste
van 1721. In totaal liggen er 93 joden begra
ven.
7. In 1675 ging de West-Indische Compagnie
failliet en mede hierdoor ook bijna de Stads-
leenbank. Door het faillissement van de WIC
verloor de bank zeven ton gouds.
Geraadpleegde bronnen:
- J. Becker, 'De Zeeuwse Smouzegangen'in:
Zeeuws Tijdschrift 3,1981.
- P.W. Sijnke (eindredactie), 'De sjoel van Zee
land', 1994.