De boot is aan
15
Ons land raakt op stoom!
Een nieuw tijdperk
In mei 2016 is het tweehonderd jaar gele
den dat er voor het eerst een stoomschip
in Nederland aankwam. Het stoomschip
Defiance van kapitein William Wagner
meerde in 1816 aan in Veere, om na enke
le dagen zijn reis te vervolgen richting Rot
terdam, via Dordrecht. Hoewel deze ge
beurtenis de geschiedenisboeken nauwe
lijks gehaald heeft markeerde ze wel een
begin van een nieuw tijdperk, een tijdperk
van verandering op vele terreinen. Ons
land industrialiseerde en moderniseerde,
ook op het gebied van de scheepvaart.
Hier behandel ik de komst van de Defiance
in 1816 en de opkomst van het stoomschip
in Nederland. Ik richt me op zowel de be
langrijkste ontwikkelingen in Zeeland als
die van elders in Nederland. Het gaat hier
over riviervaart en veerdiensten omdat de
zeestoomvaart in de door mij gekozen
tijdspanne (1816-1850) nog maar een klei
ne rol speelde. Begon het in 1816 allemaal
nog met voorzichtig pionierswerk, uiteinde
lijk werd het stoomschip een niet meer
weg te denken vervoermiddel in ons land.
De uitvinding van het stoomschip
Om de ontwikkeling van het stoomschip in
Nederland in een kader te plaatsen volgt
er nu eerst een kleine voorgeschiedenis. In
1712 werd in een Engelse kolenmijn de al
lereerste stoommachine in gebruik geno
men, een uitvinding van Thomas Newco-
men. Vijfentwintig jaar later werd de New-
comen-stoommachine gebruikt bij een ex
periment met de aandrijving van een schip
op de rivier de Avon.1 Deze proef mislukte.
Latere proeven waren weliswaar succesvol
maar kregen nog weinig aandacht.2 Door
toedoen van de Amerikaan Robert Fulton
kwam de ontwikkeling van het stoomschip
in een stroomversnelling. Proeven op de
Seine met een door hem gebouwd stoom
schip trokken in eerste instantie weinig be
langstelling. In Amerika, waar hij in 1806
terugkeerde, toonden overheid en bedrijfs
leven meer interesse, vooral omdat de
Amerikanen voor de verbinding met grote
delen van het achterland aangewezen wa
ren op de rivieren.3 Het door Fulton ont
worpen stoomschip Clermont kwam in
1807 gereed en werd een commercieel
succes.
Hierop ging men ook in Groot-Brittannië
stoomschepen bouwen. Dit proces werd
nauwgezet gevolgd door prins Willem van
Oranje, de latere koning Willem I. Hij was
in 1795, samen met zijn vader stadhouder
Willem V, gevlucht vanuit de Republiek
naar Engeland. Tijdens zijn ballingschap
aldaar raakte hij onder de indruk van de
mogelijkheden van stoommachines voor
industrie en scheepvaart. Op 30 november
1813 keerde hij terug in zijn vaderland en
werd hij soeverein vorst van het nieuwe
Koninkrijk der Nederlanden.
Het eerste stoomschip in Nederland
Op 8 mei 1816 arriveerde rond acht uur 's
avonds het stoomschip Defiance in Veere.
Het was diezelfde ochtend vroeg vanuit
het Engelse Margate vertrokken en was op
weg naar Rotterdam. De kapitein van de
Defiance was William Wagner. Het was zijn
bedoeling om een geregelde stoomvaart
dienst tussen Rotterdam en Antwerpen in
te richten. Daar had uiteraard ook de ko
ning wel oren naar.
Nadat Wagner een tijd met zijn schip in