Verlichting
De lutherse kerk van Middelburg en haar kroonluchters
Een plaquette
Enkele jaren geleden verlieten de luthera
nen de lutherse kerk van Middelburg en
nam de oudkatholieke gemeente het in
gebruik. Het goed gerestaureerde gebouw
zal wellicht altijd als de lutherse kerk be
kend blijven al was het maar om de zwaan,
bij uitstek het symbool van het lutheranisme,
die zowel aan de voorgevel als op het or
gel prijkt. In het gebouw zijn als kroon op
de restauratie drie prachtige koperen
kroonluchters aangebracht, een herstel
operatie waarvoor met name de emeritus
voorganger van de Middelburgse luthera
nen Willemien Buissing-van Beers en haar
bouwkundig adviseur Marien Louws zich
met hart en ziel hebben ingezet. Daarmee
is de tragische teloorgang van de oor
spronkelijke kroonluchters - zo'n anderhal
ve eeuw geleden - rechtgezet. In het kerk
gebouw herinnert een kleine plaquette aan
dit verhaal, evenals de volgende korte ge
schiedenis van de lutherse kerk in Middel
burg.
Vluchtelingen uit Antwerpen
De geschiedenis van de lutherse kerk in
Middelburg begint in 1588, als Antwerpse
vluchtelingen zich in de stad willen vesti
gen. Antwerpen was weer onder Spaans,
en daarmee onder rooms-katholiek gezag
komen te staan en veel lutheranen waren
de stad ontvlucht. Een aantal van hen
zochten hun heil in Middelburg en verzoch
ten het stadsbestuur hun godsdienst hier in
vrijheid te mogen uitoefenen. Dat sprak
niet vanzelf. Het stadsbestuur moest over
tuigd worden van hun goede bedoelingen.
Daartoe werden getuigschriften overlegd,
zowel van het Antwerpse stadsbestuur als
van prins Willem van Oranje. Daaruit bleek
dat de lutheranen in Antwerpen sinds 1566
vrijheid van godsdienst hadden genoten en
zich altijd als gezagsgetrouwe burgers
hadden gedragen. Het stadsbestuur stem
de in met hun verblijf, maar godsdienstvrij
heid werd hen, onder druk van de calvinis
ten, niet verleend. Prediking aan huis werd
de lutheranen zelfs verboden. Dat neemt
niet weg dat zij al in 1590 een predikant
mochten benoemen. Het werd de eerwaar
de Johan Kersseler die zijn werk op 11
augustus van dat jaar begon en een half
jaar later een vaste aanstelling kreeg. Een
vroeg voorbeeld van typisch Nederlands
gedoogbeleid, waarbij tolerantie voor an
dersdenkenden genereus is als hun mani
festatie in het publieke domein verwaar
loosbaar blijft. Van een eenmalige versto
ring van een kerkdienst door een al te
ijverige Middelburgse baljuw in 1605 waren
de Staten van Zeeland dan ook niet ge
diend.
De lutheranen kerkten dus bij gemeentele
den thuis, maar de groei van de gemeente
noodzaakte de kerkenraad om te zien naar
een vaste behuizing. Het werd - in februari
1617 en met toestemming van het stads
bestuur - een pakhuis aan het Suikerplein
waarvan de zolder voor de eredienst ge
schikt werd gemaakt.
Salzburgse migranten
Het pakhuis zou, met onderbrekingen voor
herstelwerkzaamheden wegens brand,
meer dan honderd jaar dienst doen. In
1707 werd er zelfs een orgel geplaatst,
ontworpen door de gebroeders Duyschot.
De gemeente groeide gestaag, onder meer
doordat in 1732 een groep Salzburgse
