26
sche signatuur kennen, komt De Verge
noeging voort uit een ware rebellenclub die
de stadhouder verjoeg en die aan de wieg
stond van een burgeroorlog waar een nieu
we republiek uit voortkwam. Over welke tijd
spreken we precies, en wat was er toen
aan de hand?
Rationaliteit en Romantiek
De tweede helft van de achttiende eeuw
wordt doorgaans aangeduid als de tijd van
de Verlichting. Wetenschap en techniek
begonnen officieel aan hun opzienbarende
opmars en onderzoek op allerlei terrein
vond plaats, veelal ten koste van eeuwen
lang overgeleverde denkbeelden. De van
zelfsprekendheden waarop god, vorsten en
andere autoriteiten hun macht baseerden
werden met vragen ondergraven en nieu
we ideeën werden met belangstelling ont
vangen. Zo ontstonden ook nieuwe visies
op de samenleving en werden ideeën uit
gewerkt over hoe een rechtvaardige maat
schappij eruit zou moeten zien. Behalve
interessant zouden we veel van die plan
nen tegenwoordig wel erg idealistisch vin
den, maar de zogenoemde rationaliteit der
Verlichting ging hand in hand met een uit
gesproken romantisch levensgevoel, en
begrippen als Vrijheid, Gelijkheid en Broe
derschap vervingen de oude drie-eenheid
van het christendom.
De republiek die Nederland toen was had
weinig weg van de democratische rechts
staat die wij tegenwoordig kennen. Een
kleine groep van zeer rijke families maakte
feitelijk de dienst uit, tezamen met wat
oude adel en een prins wiens stadhouder
schap erfelijk was geworden en die op
grond daarvan koninklijke allures had ge
kregen. Willem V was dat en hij trouwde
met een heuse prinses uit het militaristi-
sche vorstendom Pruisen. Het was een vrij
verkokerde maatschappij en wie niet door
geboorte of huwelijk tot de upper ten be
hoorde had het moeilijk. Mensen van ver
dienste kwamen niet hogerop en zelfs de
lage adel had het nakijken als het ze niet
lukte om hogerop te trouwen. Groot geld
en oude namen, en de rest telde nauwe
lijks mee.
Een kleine baron
De revolutie begon dan ook met een kleine
baron. Joan Derk van der Capellen tot den
Pol schreef een pamflet dat hij in één nacht
op talrijke plekken in Nederland wist te
laten bezorgen. Aan het Volk van Neder
land heette dat vlugschrift uit 1781. Het
werd een beroemde titel. Sindsdien ge
bruikt eenieder die zich met kritiek op de
landspolitiek tot het volk wil wenden die
fameuze titel. Pim Fortuyn werd er bekend
mee en een paar jaar terug verscheen er
opnieuw een manifestje onder die naam.
Maar die uit 1781 was de allereerste. En
de vlam sloeg meteen in de pan.
Het werd een soort burgeroorlog met twee
duidelijke partijen: de prinsgezinden tegen
de patriotten. En de patriotten begonnen te
winnen. Willem V moest vluchten uit Den
Haag en verschanste zich in een kasteel in
Nijmegen. In Middelburg richtten de patriot
ten een sociëteit op waarin de nieuwe
maatschappelijke ideeën nader werden
besproken en plannen werden gemaakt
voor een andere staatsordening. De Unie
heette die club en hij kwam bijeen in het
Middelburgsch Coffyhuys aan de Balans,
links naast de toegangspoort van de Abdij.
Goejanverwellesluis
Voor orangisten was het een moeilijke tijd,
en voor de Oranjes zelf helemaal. Wilhel-
