c
14.,
(h (yl-ci 4,
JO DEN HERDER
Onderduiken?
Il/aarom is hij niet ondergedoken? Waarom heeft hij het alle
maal over zich laten komen?
Kijk, dat zijn nu van die vragen die je zo gemakkelijk stelt. Maar
een antwoord daarop invoelen vereist dat je de tijd kunt invoelen.
Lees de feiten uit boeken zoals Zeeland 1940-1945. Maar feiten
zijn dode gegevens. Jo den Herder behoorde tot de eerste groep
van achttien- en negentienjarigen, die in 1943 gedwongen werden
tot de "Arbeitseinsatz" in Duitsland. In februari was hij negentien
geworden. Van onderduiken was toen hier nog nauwelijks of
geen sprake. Later werd dat anders.
Wel, dan ga je. Wat je meeneemt is die ene koffer.
"Kont tegen de krib"
r.F ls je in 1945 terugkeert ben je onomkeerbaar veranderd.
Je hebt de dood gezien, je hebt angst gezien, je hebt onder bizarre
omstandigheden geleefd en overleefd. Maar je bent ook gegroeid.
Het feit dat hij in het arbeiderskamp tot kameroudste werd geko
zen, terwijl er in letterlijke zin velen ouder waren, is een teken
dat hij kennelijk goed was in communiceren en organiseren.
Als kameroudste was je een soort bemiddelaar tussen de Duitse
Lagerführer en de woongemeenschap, waarin niet alleen maar
lieverdjes zaten. Een van de dingen die hij mee-organiseerde
Uit het dagboekje
van Jo den Herder:
Zondag, 22 april '45.
Na ongeveer 5 jaar
weder Amerikaanse
sigaretten gerookt.
Merk "Chesterfield",
van Franse Gaullisten
ontvangen.
118
