verdere ontwikkelingen. Op de rechteroever van de Westerschelde speel
den de uitbreiding van De Schelde en de komst van Hoechst, Pechiney
en Total een soortgelijke rol. Sindsdien vallen er trends te bespeuren in
diverse sectoren van economische ontwikkelingen. Niet alleen in de
havengebonden industriële activiteiten en trafieken, ook in de landbouw,
in recreatie en toerisme, in zakelijke dienstverlening, in gezondheidszorg,
in onderwijs etc. Ook in bestuurlijke opzichten en in sociaal-culturele ont
wikkelingen zijn veranderingen waar te nemen. Hoe gewenst zijn die?
En, zijn ze te sturen?
Achteraf zijn lijnen te trekken, ook wel oorzaken en gevolgen te benoe
men, hoewel er ook beslissingen genomen zijn met gevolgen in en voor
Zeeland, die zich onttrekken aan de directe waarneming.
Afgezien van incidenten - 11 september 2001 was, ondanks het besef van
de kwetsbaarheid van de samenleving, niet voorzien - is het wenselijk
om meer inzicht te hebben in de processen die toekomstige ontwikkelin
gen sturen. In Goes is in 2002 onder de naam 'Van Soetwater tot water
land' een discussieplatform gestart van vertegenwoordigers uit verschil
lende maatschappelijke sectoren, waarbinnen die processen besproken
worden. Het doel is te komen tot (instrumenten voor) toekomstscenario's,
waarmee op de ontwikkelingen geanticipeerd kan worden.
In eerdere delen van het Zeelandboek zijn artikelen verschenen, die goed
binnen de context van zo'n discussie passen, zoals een verhandeling over
de ontwikkeling van de Zeeuwse havens door Henrik Stevens (deel 4),
ontwikkelingen in het landschap en een vorm van organisch bouwen van
dorpen door Jan Willem Bosch (delen 4 en 5). Wat de dorpen betreft heeft
de vroegere burgemeester van Borsele, Jan Bart Mandos, ooit gepleit voor
de vestiging van geheel nieuwe dorpen. Dat is een creatieve gedachte, die
een oplossing zou kunnen betekenen voor de problemen die de ruimtelij
ke ontwikkeling van dorpen thans te zien geeft. Of dat dan moet op de
wijze van de ontwikkeling van een nieuw dorp als bijvoorbeeld Noord-
zeerésidence De Banjaard is voor discussie vatbaar.
In dit zesde deel komt de recreatie en de richting waarin die zich verder
kan ontwikkelen aan bod in het voorbeeld dat gegeven wordt door de
Roompot, een bedrijf dat van een relatief kleine camping in 1965 is uit
gegroeid tot de derde grootste recreatieonderneming van Nederland in
2002. Stedenbouwkundige Huub Droogh houdt ook de bovengenoemde
Noordzeerésidence tegen het licht van een boeiende verhandeling over
oude Griekse, maar nog steeds actuele principes van ruimtelijke ordening
en stedenbouw. Hij houdt een pleidooi voor de vorming van een ontwik-
kelings- en beheersmaatschappij die nieuwe lijnen kan uitzetten voor een
met de tijd meegroeiende ruimtelijke Delta-identiteit van Zeeland. Jan
Bart Mandos laat in zijn artikel over het onderwijs ieder conservatisme
varen. Niet verwonderlijk houdt hij in zijn verhaal ook een pleidooi voor
de Zeeuwse universiteit, het Roosevelt College. Hoe het met het water en
het landschap in de Delta verder moet, daarover doen Leo Adriaanse en
Tjeerd Blauw uitspraken in het artikel van Jan Hendriksen over de nieu
we Integrale Beleidsvisie Deltawateren.
8
