Scheldekanker
Asbest: ideaal isolatiemateriaal
asbest van een nuttige delfstof naar een kwaardaardig gif een Walcherse
aangelegenheid was. Nu de epidemie van het kwaardaardige mesotheli-
oom over haar hoogtepunt heen lijkt te zijn, kijkt oud-huisarts Ad van Dijk
terug op de acties van Planteydt en Stumphius.
In het begin van de jaren zestig viel het de Middelburgse patholoog-anatoom
dr. Planteydt op dat er een abnormale toename was van het aantal slachtoffers
van het zeldzame pleura-mesothelioom, een kwaadaardige woekering van het
borstvlies. Deze tumor bleek voornamelijk voor te komen bij werknemers van de
scheepswerf De Schelde in Vlissingen, speciaal bij mensen die in contact waren
geweest met asbest. In plaats van de moeilijke naam kwam daardoor de uitdruk
king 'Scheldekanker' in gebruik. Omdat aan het ontstaan van mesothelioom een
incubatietijd voorafgaat van vijftien tot vijftig jaar heeft het lang geduurd voordat
het duidelijk werd dat naast de bekende beroepsziekte asbestose, een soort stof-
long zoals ook voorkomt bij mijnwerkers, het kwaardaardige mesothelioom een
aparte ziekteëenheid was.
Zeer fijne asbestvezels die worden ingeademd kunnen dus kennelijk de barrière
van nauwe luchtpijptakjes met trilhaarepitheel passeren en doordringen tot in de
longblaasjes. Vervolgens zien ze daar kans om tussen de bekledingscellen door het
borstvlies te bereiken en dat te prikkelen tot vochtafscheiding en littekenvorming.
Een natte en droge pleuris kenden we al bij een tuberculeuze besmetting. Dat be
tekende een lange kuur in het sanatorium. Maar het mesothelioom verliep anders.
De long wordt langzamerhand ingekapseld in een hard bindweefselpantser dat
de ademhaling belemmert en uiteindelijk fataal wordt. Op de röntgenfoto van de
longen is een brede schaduwband te zien en een proefpunctie tussen de ribben
resulteert in liters vocht of een knarsend littekenweefsel.
Het gebruik van asbest is rond de Tweede Wereldoorlog sterk toegenomen en dat
houdt in dat na een incubatietijd van vijftien tot vijftig jaar in de jaren zestig een
onverwachte uitbraak kon optreden. Dit staat hier nu zo vanzelfsprekend, maar
het heeft veel hoofdbrekens gekost voordat onweerlegbaar was aangetoond dat
mesothelioom het gevolg was van het inademen van asbestvezels. Daar was ook
wel enige moed voor nodig, omdat internationaal vermaarde leermeesters be
weerden dat zelfstandig mesothelioom niet bestond, maar altijd een uitzaaiing
was van een tumor elders in het lichaam, als je maar goed genoeg zocht.
Asbest werd in de scheepsbouw gebruikt als ideaal isolatiemateriaal, vooral in
oorlogsschepen, zoals in onze laatste kruiser de 'Zeven Provinciën', die volgepakt
zat met asbest en die in 1976 aan Peru is verkocht, waarbij de asbest nadruk
kelijk aan de orde kwam. Vroeger kwam ook in vrijwel elk huishouden een as-
bestplaatje voor om er voor te zorgen dat de pan met melk niet aanbrandde op
het gasfornuis. En dan eterniet, een ideaal bouwmateriaal van asbestvezels met
cement. Vuurvast, waterafstotend en het geleidt geen elektriciteit. De naam is
