Verborgen en vergeten
Rlgemeen belang versus publiek belang
Ondergrondse infrastructurele netwerken kennen vele voordelen. Eén van de
belangrijkste is wellicht dat zij volledig onzichtbaar hun werk doen. Dat Nederland be
schikt over een elektriciteitsnetwerk zal voor iedereen duidelijk zijn. De grote masten
in het landschap die de kabels van dit netwerk ondersteunen, zijn duidelijk zichtbaar.
Toch liggen er nog veel meer kabels, leidingen en buisleidingen ondergronds. Een
kleine opsomming: voor het transport van gevaarlijke stoffen liggen in de Nederlandse
bodem ongeveer 18.000 kilometer aan (hoofd)transportleidingen. Het gaat daarbij
om 12.000 kilometer aan hogedruk aardgastransportleidingen, ongeveer 1.600 kilo
meter aan leidingen voor gaswinning op land, ongeveer 2.500 kilometer aan trans
portleidingen voor olie en olieproducten en nog eens 2.000 kilometer leidingen voor
overige gassen, zoals C02, ethyleen, chloor en dergelijke. Het gaat hierbij dus voor
een groot deel om gevaarlijke stoffen die we eigenlijk niet eens over land willen ver
voeren. Los van deze leidingen heeft Nederland in de ondergrond nog eens 100.000
kilometer aan aardgasleidingen voor lokale distributie, circa 100.000 kilometer aan
waterleidingen en ongeveer 75.000 kilometer aan rioleringen. Ook bestaan er nog
vele netwerken op het gebied van telecommunicatie. Het simpele feit dat al deze
kabels en leidingen in de ondergrond zitten, betekent dat ze ook uit ons denken
verdwenen zijn: watje niet ziet, is er ook niet.... Dat nu is een groot probleem, juist
ook omdat daarmee deze vijfde, ondergrondse modaliteit in het beleid nogal eens
vergeten wordt.
Er is nog een tweede reden waarom beleidsmakers in de praktijk deze modaliteit
niet als zodanig herkennen en erkennen. De historische ontwikkeling van steden laat
zien dat in veel gevallen de ontwikkeling van kabels en leidingen samenvalt met de
opkomst van nieuwe mogelijkheden en daarom in veel gevallen als particulier initiatief
worden opgepakt. In zijn boek The Secret Life of Cities (2006) zegt Alex Marshall: 'Van
onderen af naar de stad omhoog kijken, onthult de ziel ervan, meer dan van bovenaf
kijken. Wolkenkrabbers vertellen natuurlijk een verhaal, maar wat er onder de grond
ligt aan leidingen, metro's en ruïnes, zegt nog veel meer'. Marshall schetst een onthut
send historisch beeld van het verschil tussen particuliere ontwikkelingen en daar waar
vanuit publiek belang gehandeld werd. De verschillen tussen rioolstelsels in Chicago
en Parijs zijn enorm. In Chicago werden deze particulier aangelegd en kampt men tot
op de dag van vandaag nog met grote problemen ter vervanging van deze stelsels. In
Parijs legde baron Haussmann zulke prachtige en schone riolen aan, dat gasten zich
er konden laten rondleiden.
In een recente nota van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Publieke belangen
buisleidingen wordt een poging gedaan te verkennen welke rol de overheid moet spe
len in een veld dat beheerst wordt door private initiatieven. De nota laat iets zien van
de worsteling van de overheid om zich enerzijds te mengen in een sector die privaat
geregeld is, maar die tegelijkertijd wel degelijk raakt aan publieke belangen, in de zin
van externe veiligheid en ruimtelijke inrichting. Daarnaast blijft de vraag bestaan in
hoeverre de overheid bereid moet zijn om - door middel van stimulerende regelingen
