No. 6
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
bouw werden veldvruchten en nog later brij
schotels en tenslotte brood in allerlei vormen
als offer aangeboden. Men ging daartoe de
oorspronkelijke offervoorwerpen als mensen,
dieren, vogels en onderdelen daarvan afbeel
den in brood en gebak. En uit deze offers ont
wikkelden zich nu de verschillende vormen en
soorten brood en gebak, die in verschillende
streken van ons land (en vooral ook in Vlaan
deren en West-Duitsland) wel enigszins ver
schillen in ontwikkeling, maar toch ook soms
een grote overeenkomst hebben, zowel wat de
vorm als wat de samenstelling betreft.
We zien echter nog iets anders bij de studie
van de ontwikkeling van diverse brood- en
gebaksoorten en -vormen. En wel iets dat erg
merkwaardig, doch tegelijk zeer goed ver
klaarbaar is. Namelijk dat puur heidense ge
woonten en gebruiken door het christendom
werden overgenomen, bijgeschaafd, aangevuld
soms met christelijke ideeën en daardoor voor
de massa meer aannemelijk gemaakt.
Bij verbreiding van het christendom wer
den de verschillende oorspronkelijke gebrui
ken en gewoonten in ere gehouden, zij het dan
ook in min of meer gekerstende vorm.
Een erg merkwaardige, oude gebaksoort
kennen we, na een geschiedenis van ruim
twintig eeuwen, nog in de Duivekater (Eigen
lijk Duivelkater). Deze bijzondere naam heeft
vele geleerden en onderzoekers van folkloris
tische gebruiken, bij het zoeken naar een ver
klaring, hoofdbrekens gekost. Vooral ook om
dat dit brood, (of beter gebak) naast z'n bij
zondere naam, een eigenaardige vorm heeft.
Eerst de 19e eeuw heeft hierover enig licht
verschaft, toen men ging doen aan studie van
folkloristische gebruiken en gewoonten. Want
de Duivekater gaat terug op de oudste vorm
van het offer van onze voorouders, het ma
gisch offer, uit de allereerste tijd van de land
bouw. Onze voorouders, primitief als ze wa
ren, zochten hulp en vruchtbaarheid bij de
godin van de vruchtbaarheid „Frigga"! En
men dacht deze Frigga steeds in een manne
lijk dier en bij voorkeur in een kater. Men
offerde de kater dan ook als een soort vrucht
baarheidsdemon, onder het uitspreken van een
bezweringsformule, die macht gaf over de
demon en de godin van de vruchtbaarheid.
Frigga dwong tot een tegendienst in de vorm
van vruchtbaarheid voor de akkers, arbeids
kracht en voorspoedige groei.
De Duivel-kater werd in later jaren vervan
gen door een deel van de kat, nl. door een
scheenbeen, terwijl dit scheenbeen, afgebeeld
in gebak ook nü nog in vele bakkerswinkels
wordt verkocht onder de oorspronkelijke
naam van Duivekater. Het is een smakelijk
gezoet stuk brood, dat door haar fijne samen
stelling en mooie versiering echter meer tot de
gebaksoorten gerekend kan worden.
Vooral in de 17e eeuw was de Duivekater
erg populair. In vele bakkerijen werden de
heerlijk gekruide broden gebakken. Heel be
kend is het schilderstuk van Jan Steen van
„Bakker Oostwaard" waarop, onder de luifel
van het oude bakkershuis, de etalage staat af
gebeeld, terwijl de bakker en z'n vrouw vol
trots hun bakwaren tonen. Naast de ouder
wetse krakelingen, bollen en speculaas of taai
gebak vinden we daarbij ook de Duivekaters
uitgestald.
145
